ادبیات عالی محصول وجدان عالی است

راه‌نوا- ناصر فیض شاعر طنزپرداز کشورمان در نشست نقد و بررسی مجموعه شعر «دلقک و شاعر دربار» که سه‌شنبه ۱۰ شهریورماه در فرهنگسرای سرو برگزار شد، با بیان این که نگاه اجتماعی در اشعار اسماعیل امینی وجود دارد، اظهار کرد: اسماعیل امینی در درجه اول یک استاد و معلم ادبیات است. انتظاری هم جزء این نیست که ایشان به زبان اشعارش اهمیت ویژه بدهد.

وی ادامه داد: استادی داشتیم که معتقد بود اولین چیزی که در شعر توجه مخاطب را جذب می‌کند، زبان است و یکی از تعاریف شعر مربوط به اتفاقی است که در زبان می‌افتد. به هر حال این واژه ها و نوع هم‌نشینی این‌ها با  هم است که تفاوت شعر با نثر را رقم می‌زند و از آقای امینی هم همین انتظار می‌رود که چنین اتفاقی در آثارش رخ دهد. خوشبختانه هم این اتفاق رخ داده و جای شعرهای این چنینی خیلی وقت است که خالی است و نگاه معتدلی به مسائل دارد و وارد بازی ها و جریان های مختلف شعری نشده است.

وی با اشاره به یکی از اشعار امینی که با ردیف «سیاه» سروده شده است، عنوان کرد: اشعار امینی در این مجموعه گاهی به گروتسک نزدیک می شود. نگاه سیاه در یکی از اشعار که با ردیف سیاه هم آمده است می بینیم که کار خود را می کند و موفق هم هست.

فیض همچنین گفت: وقتی امینی در مجموعه شعر «دلقک و شاعر دربار» می‌خواهد قصیده بگوید برخلاف تصور غلطی که برخی قصیده را تنها خلاصه کرده‌اند به تعداد ابیات، ساختار قصیده را هم حفظ می‌کند.

وی با تاکید بر این که نمونه‌های مختلف شعر در مجموعه شعر امینی دیده می‌شود، عنوان کرد: یکی از نمونه‌ها شعر نیمایی است که به این شکل شاید در شعر نیمایی امروز به آن توجه نمی شود. ما در شعر قیصر که در این مجموعه آمده است می بینیم که زبان سهل ممتنع است و نگاه، نگاه ارزشی است و دغدغه های اجتماعی امروز در آن دیده می‌شود.

امینی به بهانه اربعین حرف خودش را می زند، همان حرفی که سرتاسر یک نگاه اجتماعی است

فیض خاطرنشان کرد: در شعر کوتاهی با عنوان «جلاد» از مجموعه «دلقک و شاعر دربار»، نگاه شاعر به بحث عدالت هست و این را به شیرین ترین زبان بیان می کند، بدون این که بخواهد ساختار زبان را فدای فرم کند. در شعر جلاد، به دلیل این که امینی طنزپرداز هم هست، به ناگزیر رگه هایی از طنز هم در آن دیده می‌شود. البته اگر تقسیم بندی طنز و جد را داشته باشیم (چرا که من معتقدم خود طنز هم جد است) نگاه طنز آمیز شاعر، باعث شده فرصت را از دست ندهد و رگه های طنز در اثرش دیده شود.

این شاعر گفت: حتی در جدی ترین شعر مثل شعر اربعین این مجموعه شعر، اسماعیل امینی به بهانه اربعین و با بیان این واقعه تاریخی، حرف خودش را می زند، همان حرفی که سرتاسر یک نگاه اجتماعی است که کمتر در شعرهای امروز می بینیم. در جاهایی که مناسبت هایی مانند اربعین نیست، می بینیم که رگه هایی از طنز هم وجود دارد.

شاعری امینی تحت‌تاثیر مرحوم سید حسن حسینی است

ساعد باقری شاعر نیز در سخنانی با تاکید بر این که موضوع نقد و بررسی شعر تعارف بردار نیست، اظهار کرد: کتاب را فراتر از انتظارم دیدم، شاید از این حرف چنین برداشت شود که از اسماعیل امینی، با این همه دانش و پشتوانه اش، انتظار این ستاره های تابناک را در حداقل برخی از شعرها نداشته ام، در حالی که اینطور نیست. البته به نتایجی هم رسیدم که برخی از آن ها برایم تازگی داشت. یکی ازاین تازگی ها این بود که شاعری اسماعیل امینی تحت تاثیر شاعری سید حسن حسینی است. روح جستجوگری و این که اساسا چه حرفی قابل گفتن است و جدی گرفتن این دنیا و عالم اش از ویژگی هایی است که در این دو شاعر یافت می شود.

وی خاطرنشان کرد: نمی گویم همه شعرها درخشان است؛ اما همانطور که در آثار سید حسن حسینی حرف لغو ندیدم، همانطور هم در کار آقای امینی چنین چیزی مشاهده نکردم.

باقری با بیان این که شعر امینی را شبیه خودش دیده ام؛ عنوان کرد: این را درباره خیلی ها می گویند، ولی درباره آقای امینی این موضوع خیلی درست است و نقل اثر هم می تواند نقش داشته باشد. اگر هم بخواهم آرزویی برای مجموعه بعدی امینی بکنم، آرزو می کنم این شور و شیدایی ها بیش از این از کلمات، به جان شعر بوزند و در جان شعر دمیده شوند. حال و احوال شعرها بسیار شریف است.

خیلی ها نگاهشان به شعر، نگاه تفننی است

این شاعر و منتقد ادبی با تاکید بر این که اشعار اسماعیل امینی در این روزگار غنیمت است، عنوان کرد: نوع شعرهای این گونه از این نظر خیلی غنیمت است که ما در روزگاری به سر می بریم که خیلی ها نگاهشان به شعر، نگاه تفننی است. و همه این ها البته وجه های لازم است و کافی نیست. دانش و سواد امینی پشتوانه کارش است و از ذوق هم بهره خیلی خوبی دارد و به این سبب فکر می کنم کتاب، کتاب خوبی است و اگر کسی مسوولیتی داشته باشد می تواند همتش را خرج تبلیغ کتاب کند.

وی افزود: گاهی امینی در این اثر شکل کاری که پیشینیان می کردند را استفاده جدید کرده است. حتی در قصاید پیشینیان هم شما از سطر سوم و چهارم، لو رفتن موضوع شعر را می بینید، اما سروده‌های امینی این گونه نیست و تا آخرین لحظه غافل گیری برای مخاطب پیش نمی آید. نوعی طرح و انسجام قدمایی در کار و در کنارش به اصطلاح پلان بندی امروزی دیده می‌شود. چیزی که نقش نمیا یوشیج نیز در آن پیداست.

باقری همچنین با بیان این که می خواهم از این بحث استفاده کنم و به موضوع نیما یوشیج نیز بپردازم، اظهار کرد: نیمای بزرگ ۱۶ سال قبل از این که اولین شعر نیمایی که ما به لحاظ قالب می شناسیم بگوید، شعر افسانه را گفت و هر اهل هوشی اگر افسانه را می شنید می فهمید این آدم می خواهد طرح نویی در بیاندازد. جهانشناسی نیما در افسانه پدیدار میشود. نخستین بار افسانه در مجله قرن بیستم میرزاده عشقی چاپ می‌شود و نیما در آن مقاله ای دارد و برای میرزاده توضیح می‌دهد که طرحی به اسم «شعر نمایش» دارد. می‌گوید می خواهم شخصیت ها وقتی می آیند و وارد شعر می‌شوند؛ حرف خودشان را بزنند و من حرف در دهانشان نگذارم و اجازه بدهم این حرف ها ادامه داشته باشد. و در آن نامه می گوید که من تحت تاثیر نمایش‌های غرب و مولانا چنین هدفی دارم. اما متاسفانه بسیاری از شاعران نمی توانند دریابند که نمایش غرب با مولانا چه تناسبی با هم دارند. هنوز هم بسیاری از کسانی که می خواستند مسیر نیما یوشیج را ادامه دهند حرف او را درک نکرده اند.

وی تصریح کرد: نیما در آثارش اجازه داده است همچون نمایش های غربی و آثار مولانا، شخصیت ها از زبان خودشان سخن بگویند و البته در پایان با رندی نظر خود را نیز آورده است.

اسماعیل امینی اگر حرف حکمت و اخلاقی زده، محکم زده است

باقری با بیان این که اسماعیل امینی اگر حرف حکمت و اخلاقی زده، محکم زده است، اظهار کرد: در شعرها هرگاه شاعر شوریده و زیر همه چیز زده است، البته منظورم از زیر همه چیز به لحاظ اعتقادی نیست، یا یک غم عمیق، کینه عمیق و اشتیاق عمیق او را تکان داده، بسیار موثر بوده است.   اما در برخی شعرها، شعر را به عنوان یک اثر خوب می خوانیم، اما ممکن است دلمان برای تعدادی از این شعرها تنگ نشود و معتقدم شعرهای شوریده کتاب را عاقبت به خیر می کنند.

این شاعر پایان بندی های کتاب را از ویژگی های خوب آن دانست و گفت: عبارت های محکم، استوار و پایان بخش در اشعار کتاب «دلقک و شاعر دربار» بسیار تاثیرگذار هستند. گاهی نگاه امینی نگاه از بالا به پایین است. اساسا شاعر این کتاب، شاعری است دلتنگ از طبق معمول ها، آدم هایی با دردهای کوچک و به همین دلیل هم ممکن است چنین تصوری ایجاد شود.

ادبیات عالی، محصول وجدان عالی است

وی اظهار داشت: مجموعه شعر باید شخصیت شاعر را به دست مخاطب بدهد، نه این که چند تیپ ارائه کند. منظومه تابناکی از شخصیت وقتی وجود داشته باشد، خنده آن فرد با گریه اش متضاد نیست، یکی از خوبی های این کتاب هم همین است که در شعرها تیپیک نیست. البته این خیلی غنیمیت است که امینی با شعرها و حرف هایش یگانه است.

مصطفی علیپور شاعر و منتقد ادبی نیز با اشاره به این که نیما یوشیج جمله ای دارد که می گوید ادبیات عالی، محصول وجدان عالی است، اظهار کرد: به این جمله باور و اعتقاد دارم و می توان گفت امینی مصداق عالی و قابل دفاع وجدان بیدار است. امینی چه در شعرهایی که جنبه تعلیمی پیدا کرده و چه در دیگر شعرهایش تظاهر و ریا نکرده است.

وی همچنین گفت: امینی به شعرش نزدیک است و جنبه های علمی و آکادمیک امینی را در آثارش می بینید. «نشانه» در شعر ظرفیتی دارد که می تواند به تعداد تمام مخاطبان آن معنا تولید کند، در شعر نیما همیشه به دنبال این نشانه ها هستم و این را در شعر امینی هم زیاد دیده ام، در صورتی که ایشان در غزل ها و قصیده هایش اصلا تلاشی برای تولید نشانه نداشته اند؛ چرا که تمام تلاش ایشان برای بیان صریح موضوعات مد نظرش است.

شاعران و منتقدان ادبی حاضر در این نشست همچنین با خوانش ابیاتی از مجموعه شعر «دلقک و شاعر دربار» اسماعیل امینی، به نقد و بررسی این شعرها پرداختند.

«دلقک و شاعر دربار» بهترین شعرهایم است

اسماعیل امینی نیز در پایان نشست، ضمن تشکر از منتقدان، عنوان کرد: در طول سال های شاعری ام، بسیاری از شعرهایی که سروده ام را دور ریخته ام؛ چرا که معتقدم شاعر هم مانند خوشنویس و خطاط باید سیاه مشق هایش را دور بریزد تا آثار خوب تولید کند.

وی افزود: کتاب «دلقک و شاعر دربار» به نوعی بهترین شعرهای من است که ترجیح داده ام آن ها را نگه دارم و منتشر کنم. متاسفانه امروز شاعران جوان اصرار زیادی دارند که هر سال مجموعه شعری تولید و منتشر کنند.

منبع: خبرگزاری مهر