رپ، اعتراضی که بارش کج شد

راه نوا – مقوله‌ رپ در ایران، موضوعی است که پس از سال‌ها هنوز به سرانجامی نرسیده است و برخوردهای چندگانه با این پدیده همواره ابهاماتی را در قانونی بودن یا نبودن آن به وجود آورده است. مبدا پیدایش رپ به سال ۱۹۶۰ میلادی بازمی‌گردد؛ جایی که سیاهپوستان آمریکایی از این نوع موسیقی برای مبارزه با تبعیض‌های نژادی در آمریکا استفاده کردند و به نوعی می‌توان آن را سلاح طبقه ضعیف سیاهپوست علیه تبعیض نژادی و اقتصادی دانست؛ اما موسیقی رپ در جهان امروز متفاوت از دهه‌های اولیه خود است. امروز موسیقی رپ مختص سیاهپوستان نیست و آن را به عنوان موسیقی اعتراض می‌شناسند.

رپ در دنیای امروز، رسانه‌ای برای اعتراض علیه سیستم‌های تبعیض اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شود. موسیقی پاپ در دنیای غرب به هیچ‌وجه نمی‌توانست محملی برای بیان انتقادات و اعتراض جنبش‌های مورد ستم قرار گرفته باشد، زیرا از سویی می‌توان ذات موسیقی پاپ را با مردم‌پسند بودن و برجستگی وجه سرگرمی آن گره زد و از سوی دیگر آنچه در موسیقی پاپ در درجه اول اهمیت دارد، ملودی کار است، نه متن و محتوای آن؛ اما برعکس، در رپ آنچه بیش از هرچیزی اهمیت دارد، محتوا و متن‌محور بودن آن است که با ریتم تند بیشتر از انواع موسیقی‌ها می‌توانست صدای قشر مستضعف را به گوش سایرین رساند. البته بعد از گسترش موسیقی رپ، این موسیقی با انحراف جدی مواجه شد به‌گونه‌ای که عموم مردم رپ را با مواد مخدر، رابطه‌های جنسی و میهمانی‌های زیرزمینی آمیخته می‌دانند.

رپ در ایران سابقه بسیار کمتری از هم‌نوع خود در جهان دارد، رپ در ۲ دهه پیش به طور جدی شروع به کار کرد. رپر‌ها را در ایران می‌توان به دسته‌های متفاوتی تقسیم کرد. رپ‌خوان‌های خیابانی یا «گنگستا» با الهام از رپر‌های آمریکایی به همین نام، یادآور انحرافات رپ و پوچی آن بوده‌اند. بیان مسائل جنسی، اعتیاد و ابتذال از جمله مسائلی است که «گنگستاها» آن را محور موسیقی خود قرار می‌دادند و افرادی نظیر رضا پیشرو و گروه زدبازی از جمله «گنگستاهای ایران» بوده‌اند.

رپ که در اصل موسیقی اعتراض بود حتی به ضد خود، یعنی سرگرمی و مسائل سطحی و مبتذلی که متناسب با میهمانی شبانه است نیز بدل شد. «ساسی مانکن» در سال‌های پیشین جزو برجسته‌ترین این افراد بود؛ اما برخلاف رپ سیاسی که به دلیل وابستگی و غرض‌ورزی‌های جناحی هیچگاه نه در زمین و نه در زیرزمین مورد توجه قرار نگرفت، رپ اجتماعی در ایران همواره مورد استقبال بخش عمده‌ای از اقشار مختلف جامعه قرار گرفته است.

شاید بتوان «یاس» را آغازگر رپ اجتماعی ایران دانست. وی که به دلیل مشکلات شخصی خود، خیلی زود با مسائل جامعه آشنا شد، اولین موسیقی حرفه‌ای خود را برای «بم» سرود و پس از آن در اعتراض به تکثیر فیلم خصوصی یکی از هنرمندان «سی دی رو بشکن» را در فضای مجازی و دست به دست منتشر کرد. یاس به دلیل بیان مشکلات اجتماعی، دور از مفاهیم مبتذل و با پایان‌بندی‌های امیدوارانه و اصلاح‌گرایانه توانست در میان اقشار مختلف جامعه اعم از مذهبی و غیرمذهبی رسوخ کند. او در وصف اشعار خود می‌گوید: «من در ترانه‌هایم نفرین نمی‌کنم و در راستای تایید مسائلی مانند مسائل جنسی و تخلفات چیزی نمی‌خوانم. من می‌خواهم با افتخار در حضور خانواده‌ام ترانه‌هایم را اجرا کنم. ترانه من معمولاً با گله و شکایات از جامعه آغاز می‌شود؛ اما پایان آن همیشه امید است. اهمیت این کار، الهام بخشیدن به نسل جدید است تا از بهترین قوه پتانسیل و نهفته خود بهره بگیرند. ما به این نیاز داریم».

او بارها برای رسمی شدن خود اقدام به اخذ مجوز گرفته بود که تنها به دلیل گونه موسیقی خود یعنی «رپ» از این عمل باز ماند. در حالی که اشعار یاس مشکلی آنچنانی در فرم و محتوا نداشت؛ اما تنها به علت اینکه در گونه رپ می‌گنجید، زیرزمینی محسوب می‌شد.

اما جریان رپ اجتماعی در ایران به یاس محدود نماند، از جمله افراد مطرح در این حیطه سروش لشگری یا هیچ‌کس است. وی نیز از جمله پیشتازان رپ اجتماعی است؛ اما پدیده این روزهای رپ اجتماعی «حمید صفت» است. او که با شعر «چ» که به یاد شهید چمران و چمران‌های نسل جدید سروده شده است، برجسته شد. موسیقی «هیهات» او نیز از جمله آثاری است که با پرداختن به مسائل فلسطین، سوریه، عراق و… در کنار مفاسد اقتصادی داخلی توانست اقبال بسیاری از مخاطبان را به سوی خود جلب کند. از جمله ویژگی‌های صفت در آثار خود پرداختن به مسائل روز، در عین تقید ملی و دینی است که بتدریج در زمره خوانندگان پرمخاطب ایرانی قرار گرفته است.

قطعه انرژی هسته‌ای «امیر تتلو» که بر فراز ناو جماران خوانده شد، از دیگر کارهایی است که نشان می‌دهد موسیقی رپ باید از پیچ و خم‌های بسیاری گذر کند تا به صورت رسمی به دست مخاطب برسد. هرچند مدیران دفتر موسیقی اعلام کردند به این دلیل این قطعه موسیقی مجوز گرفته که در گونه رپ نمی‌گنجد.

به نظر می‌رسد دیگر زمان قضاوت برفرم گذشته است، موسیقی باید با توجه به محتوا و فرم و تطبیق هر دو مجوز انتشار بگیرد. اگر مبنای موسیقی آگاهی‌بخشی و دوری از تخدیر باشد، بی‌شک حجم انبوهی از موسیقی‌های مجاز کشور غیرمجاز و بخشی از موسیقی‌های زیرزمینی نیز به روی زمین راه پیدا می‌کنند. از سویی مجاز دانستن بخشی از رپ اجتماعی باعث می‌شود جریان موسیقی زیرزمین برای رسمی کردن خود و حضور در صحنه‌های عمومی تلاش کند و بسیاری از ناهنجاری‌ها در این زمینه کنار رود. انقلاب اسلامی نیز می‌تواند موسیقی اعتراض را به عنوان محصول رسانه‌ای بین‌المللی خود در عرصه‌های ضدیت با سرمایه‌داری انتخاب کند اما پیش از هر چیزی باید دفتر موسیقی وزارت ارشاد تکلیف خود را با این ژانر مشخص کند.

منبع : وطن امروز