بازتاب ماه مبارک رمضان در شعر فارسی

راه‎نوا- رضا اسماعیلی در گفت‌وگویی درباره تاثیر رمضان در شعر فارسی گفت: در شعر کلاسیک شاعرانی به رمضان پرداخته‌اند که از میان آنها می‌توان به مولانا، حافظ، سعدی و… اشاره کرد که هریک چندین شعر در این‌باره سروده‌اند. به عنوان مثال حافظ شش غزل با موضوع رمضان دارد. اکثر شاعران فارسی‌زبان به این موضوع نگاهی داشته‌اند و هر کدام از زاویه ویژه‌ای به رمضان پرداختند.

این شاعر درباره حضور رمضان در شعر کلاسیک ایران گفت: برخی از شاعران آمدن رمضان را خیرمقدم گفته، برخی عید فطر را تبریک می‌گویند و یا از رفتن رمضان اظهار ناراحتی می‌کنند. در این میان برخی شاعران از فلسفه اصلی رمضان و برکاتش سخن می‌گویند که مولانا از این دسته است.او در شعری فلسفه و هدف اصلی رمضان را چنین بیان می‌کند:

این دهان بستی دهانی باز شد

کو خورندهٔ لقمه‌های راز شد

لب فروبند از طعام و از شراب

سوی خوان آسمانی کن شتاب

چ‍‍ند خوردی چرب و شی‍‍ری‍‍ن از طعام

امتحان ک‍‍ن چ‍‍ند روزی در صیام

وی در ادامه افزود: همچنین مولانا در شعری دیگر رمضان را به مثابه کلیدی بیان می‌کند که درهای بسته را باز می‌کند:

«آمد رمضان و عید با ماست

قفل آمد و آن کلید با ماست

بربست دهان و دیده بگشاد

وان نور که دیده دید با ماست

آمد رمضان به خدمت دل

وان کش که دل آفرید با ماست

اسماعیلی در تشریح فلسفه روزه‌داری در شعر گفت: برخی از شاعران ما را از روزه ظاهر به روزه باطن راهنمایی می‌کنند. آن‌ها معتقدند روزه تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست و فرد روزه‌دار باید با تمام وجود روزه باشد. یعنی چشم و گوش و زبان همه روزه‌داری کنند و محدود به نخوردن و نیاشامیدن نشوند. به عنوان مثال سعدی می‌گوید:

«مسلّم کسی را بُود روزه داشت

که درمانده‌ای را دهد نان چاشت

وگرنه چه لازم که سعیی بری

ز خود بازگیری و هم خود خوری»

او درباره بازتاب رمضان در شعر حافظ بیان کرد: حافظ رِند بود و به بهانه رمضان به آسیب شناسی دین پرداخته و به جای نگاه صرف به ظاهر رمضان، به رفتار ناپسند مدعیان دینی پرداخته است. در غزل‌های او بیشتر فطریه دیده می‌شود و نحوه سلوک دینی مسلمانان روزه دار زمان خودش را زیر ذره‌بین گذاشته و نقد می‌کند. به عنوان مثال او در شعری می‌گوید:

ساقی بیار باده که ماه صیام رفت

در دِه قدح که موسم ناموس و نام رفت

وقت عزیز رفت بیا تا قضا کنیم

عمری که بی حضور صُراحی و جام رفت

در تاب توبه چند توان سوخت همچو عود

می ده که عمر در سر سودای خام رفت

مستم کن آن چنان که ندانم ز بی‌ُخودی

در عرصه ی خیال که آمد کدام رفت

این شاعر در ادامه افزود: حافظ در اشعارش نگاه نقادانه و رندانه دارد. البته ممکن است اشعارش در ظاهر بوی رمضان گریزی بدهد، اما او می‌خواهد مغز دین را بشناساند. حافظ معتقد است که عبادت بخاطر تزکیه نفس و هدایت روح انسانی به سمت کرامت است، اما زهد فروشان با تقدس‌مآبی دکان فریب خلق را به پا می‌کنند.‌

وی تاثیر رمضان در شعر معاصر را خوب دانست و افزود: شاعران معاصر به خصوص بعد از پیروزی انقلاب به موضوع رمضان پرداخته‌اند. به عنوان مثال می‌توان از قیصر امین‌پور نام برد که چندین رباعی در مورد رمضان دارد. او در رباعی‌هایش از رفتن ماه رمضان و از دست دادن این فرصت طلایی حسرت می‌خورد و معتقد است در این ماه است که شناخت کامل به دین خدا پیدا می‌کنم.  او در شعری می‌گوید:

با روزه و نماز نشناختمت

با آن همه رمز و راز نشناختمت

یک ماه اگرچه میهمانت بودم

بگذشت مجال و باز نشناختمت

این شاعر ضمن بیان اینکه در حوزه طنز هم به رمضان پرداخته شده است، گفت: بعضی شاعران با چشم طنز به موضوع رمضان نگریسته‌اند، به نوعی مضمون را با زبان طنز و شوخی بیان می‌کنند. بخاطر رِند بودن حافظ، در اشعار او نیز رگه‌های طنز دیده می‌شود. مثلا حافظ در یک بیت از غزلی می‌گوید:

زاهد غرور داشت سلامت نبرد راه

رند از ره نیاز به دارالسلام رفت

نقد دلی که بود مرا صرف باده شد

قلب سیاه بود از آن در حرام رفت

عهدی ترشیزی نیز با نگاهی طنزآلود می‌گوید:

آمد رمضان نه صاف داریم و نه دُرد

وز چهره ی ما گرسنگی رنگ ببُرد

در خانه ی ما ز خوردنی چیزی نیست

ای روزه برو ورنه تو را خواهم خورد

وی اظهار کرد: تمام این کنایه‌ها بیان می شوند تا ما متوجه باطن رمضان، روح قرآن و اسلام بشویم.

اسماعیلی در پایان درباره آخرین اثرش گفت: یک مجموعه شعر با درون‌مایه اجتماعی آماده انتشار دارم که شامل 70 قطعه شعر کوتاه است. این مجموعه را با نام «کودک بادبادک‌ها» به زودی منتشر خواهم کرد.

منبع: ایسنا