هر شعری که حق را بگوید؛ شعر مقاومت است

راه‌نوا- دوران دفاع مقدس به سن بسیاری از شاعران جوان روزگار ما نمی‌رسد. حتی در حد اینکه خاطره‌ای حتی مبهم از دوران کودکی‌شان از آن داشته باشند، با این وجود شعرهای خوبی می‌سرایند و البته رویکرد متفاوتی با نسل اول و دوم شاعران انقلاب نسبت به موضوع مقاومت و دفاع مقدس دارند.

هم اکنون در کشور ما شاعران جوانی وجود دارند که بسیار در این عرصه شعری خوش درخشیده‌اند و شعرشان مخاطب هم دارد. در چند مصاحبه‌ای که از این پس در مورد موضوع شاعران جوان و شعر دفاع مقدس می‌خوانید. تعدادی از این شاعران جوان را به شما معرفی می‌کنیم و در بین سوال‌های مختلف نظرات و رویکرد آنها به شعر دفاع مقدس را برایتان تشریح می‌کنیم.

این مجموعه گفت‌وگوها را علی سلیمانی که خودش از شاعران جوان و موفق در عرصه شعر جوان و به خصوص شعر دفاع مقدس است، انجام داده است.

علی رغم اینکه شعر مقاومت سابقه ای بیشتر از شعر دفاع مقدس دارد اما بعد از پیروزی انقلاب و بروز واقعه جنگ تحمیلی توجه به شعر مقاومت بیشتر شد و در سال‌های اخیر توجه با بروز حوادثی چون بیداری اسلامی در کشورها این بروز و ظهور آثار ادبی بیش از بیش اتفاق افتاد.

یکی از شاعران جوانی که در سال‌های اخیر آثار در خور و قابل توجهی در خصوص بیداری اسلامی منتشر کرده است و در جشنواره‌های مختلف ادبی با موضوع مقاومت درخشیده است علی فردوسی شاعر جوان اصفهانی است. از وی همچنین ترانه های بسیاری با موضوع مقاومت منتشر شده است که از موفق‌ترین این آثار می‌توان به قطعه لبیک با صدای حامد زمانی اشاره کرد. به بهانه انتشار کتاب جدیدش گفت‌وگویی در خصوص شعر مقاومت با ایشان داشتیم.

از کودکی شعر می‌گفتم

-خودتان را برای خوانندگان ما معرفی می‌کنید؟

من علی فردوسی هستم. متولد 5 اسفند ماه سال 1362. البته تاریخ تولدم در شناسنامه 30 شهریور 1362 است و والدینم به اصطلاح شناسنامه من را زودتر گرفته‌اند تا نیمه اولی باشم و یک سال زودتر به مدرسه بروم. کارشناس ارشد مهندسی عمران هستم گرایش محیط زیست.

پدرم معلم بودند و از همان بچگی مرا می‌نشاندند و با من گلستان سعدی می‌خواندند. حافظ هم در کودکی زیاد می‌خواندم.

از دوران راهنمایی شعر می‌گفتم. البته هیچ وقت در انجمن‌های شعر شرکت نمی‌کردم. در واقع اصلا نمی‌دانستم انجمن شعری هم وجود دارد. از سال 1382 شعر را جدی‌تر گرفتم و شروع به شرکت در همایش‌ها و جشنواره های شعری کردم. البته در آن سال‌ها بیشتر شعر طنز کار می‌کردم. در سال 1385 نخستین جایزه کشوری‌ام را در شعر کسب کردم و از آن زمان در بسیاری از جشنواره حایز رتبه شده‌ام از جمله:

– رتبه نخست جشنواره سراسری خط سوم.

– رتبه نخست جشنواره شعر انقلاب

– رتبه نخست کنگره خلیج فارس

– رتبه نخست جشنواره این حسام خوسفی

… و ده‌ها جایزه دیگر

-تعریف شما از شعر مقاومت چیست؟

نماد و الگوی مقاومت در بین ما ایرانیان امام حسین (ع) است. امام حسین چرا شهید شد؟ چون نخواست زیر بار زور برود؛ چون می‌خواست حق را بگوید. هر شعری که نترسد و حق را بگوید شعر مقاومت است.

-از نظر شما امروز چه شعری در حیطه شعر مقاومت قرار می‌گیرد؟

هر شعری که حقی را بیان کند؛ بدون ترس معروفی را ترویج کند یا منکری را نهی کند شعر مقاومت است. جلوه این امر در ادبیات معاصر شعرهای پیرامون انقلاب اسلامی، دفاع مقدس ملت ایران و مقاومت‌های مردم سایر کشورها در مقابل ظالمان است مانند مقاومت مردم مظلوم فلسطین و لبنان و بسیاری موارد دیگر.

بله کلیشه وجود دارد یا بهتر بگویم کلمات کلیشه ای در این عرصه از ادبیات هم وجود دارد کلماتی مثل: چفیه، پلاک، استخوان، سربند، حاجی، … اما نگاه که عوض شود همین کلمه های کلیشه ای هم می‌توانند منجر به یک کشف جدید شوند.

-به زعم شما شعر دفاع مقاومت نسبت به سال‌های اولیه انقلاب چه تفاوت‌هایی داشته است؟

سال‌های ابتدایی جنگ، شعر بالطبع صرفا حماسی بود و سعی در تهییج رزمندگان اسلام داشت. هرچه از جنگ دور شدیم این دید تغییر کرد و حتی در مقاطعی رویکرد انتقادی و ضد جنگ هم به خود گرفت.

فکر می‌کنم شعر دفاع مقدس امروز یک شعر منصف است که خوب و بد جنگ را با هم می‌بیند و می‌داند آنچه در جنگ اتفاق افتاده بر ما تحمیل شده و گریزی از آن نبوده است. پس همه سختی‌ها را هم زیبا می‌بیند و این خوب است.

-آیا شعر مقاومت توانسته است به عنوان یک گونه‌ی مستقل شعری خود را در فضای ادبی بعد از انقلاب تثبیت کند؟

قطعا بله. شعر دفاع مقدس هم دوش شعر آئینی پررنگ‌ترین گونه‌های شعری در عصر حاضر هستند و هر دو به صورت پویا در حال رشد و تکامل هستند.

-گاه برای شعرهای دفاع مقدس عناوین دیگری چون شعر پایداری و مقاومت استفاده می‌شود آیا می‌توان تفاوتی میان این عبارات قائل شد؟

شاید تنها تفاوت در این باشد که اصطلاح شعر دفاع مقدس آن را محدود به جغرافیای ایران و جنگ 8 ساله ما با رژیم بعثی می‌کند؛ حال اینکه اطلاق شعر پایداری و شعر مقاومت جهان شمول تر هستند.

-از شاعران برجسته در حوزه شعر مقاومت و دفاع مقدس به چه کسانی و به سبب داشتن چه آثاری می‌توان اشاره کرد؟

بعضی از ابیات همیشه در ذهنم هستند

مثلا شعر قیصر با مطلع: سراپا اگر زرد و پژمرده‌ایم/ ولی دل به پاییز نسپرده ایم

یا شعر محمد کاظم کاظمی با مطلع: ای قوم، با قیام نشستن مخالفم/ با غیر تیغ، هرچه که آهن مخالفم

این شعر میلاد عرفان پور را هم دوست دارم: به دست غیر مبادا امیدواری ما/ نیامده است به جز ما کسی به یاری ما…چ

-نیاز امروز شعر مقاومت چیست و شعر اعتراض چه جایگاهی در ادبیات دفاع مقدس دارد؟

شاید نیاز امروز شعر مقاومت بازگشت به ترویج روحیه حماسی باشد، همان اتفاقی که در سال‌های دفاع مقدس می‌افتاد. اعتراض مثل یک تیغ دو لبه است، تا زمانی که از محدوده انصاف خارج نشود قابل قبول و مورد نیاز است، ولی اگر پا را فراتر بگذارد و تبدیل به سیاه نمایی شود می‌تواند مخرب هم باشد.

-اگر بخواهید از دید آسیب شناسی به شعر مقاومت نگاه کنید چه مصادیقی را بیان خواهید کرد؟

شعر مقاومت بعضا شعار زده می‌شود تا جایی که دیگر از محدوده شعر خارج شده و به سمت نظم سوق پیدا می‌کند. یادمان نرود که شعر در درجه اول باید ذات هنری خود را حفظ کند تا بتواند مضمون مورد نظرش را به خوبی به مخاطب منتقل نماید.

-برگزاری همایش‌ها و جشنواره های مقاومت چه تاثیری در این جریان دارد؟

شاید یکی از موثرترین ابزارها برای ترویج و تشویق شعرا، به خصوص شعرای جوان، به مقوله شعر مقاومت همین جشنواره‌ها باشد، به شرط‌ها و شروط‌ها. شاعری که اصولا مقوله مقاومت را درک نکرده نمی‌تواند آن گونه که باید موثر شعر بگوید. ارتباط با شعرای سایر کشورها، بازدید از مناطق جنگی و حال و هوای مقاومت در ایران و سایر کشورها خیلی می‌تواند به کمک شاعران بیاید.

-برسیم به ترانه، اخیرا آثاری از شما در حوزه دفاع مقدس و مقاومت از خوانندگانی چون حامد زمانی و پویا بابایی و … منتشر شده است. ابتدا کمی در خصوص فعالیت‌هایتان در زمینه ترانه بفرمایید.

ورود من به دنیای ترانه اتفاقی بود. یک روز یکی از دوستان با من تماس گرفتند و گفتند که آقای زمانی می‌خواهند یکی از شعرهای شما را اجرا کنند، که حاصل آن شد قطعه «هم آواز طوفان».

البته قبل از آن هم یکی دو تا کار با آقای حمیدرضا قربانی، یکی از خواننده های خوب اصفهان، در حال و هوای دفاع مقدس انجام داده بودم. بعد از آن چند تا کار دیگر هم با آقای زمانی انجام داده‌ام و همکاری ما همچنان هم ادامه دارد. آخرین کار من با آقای زمانی ترانه «نحن صامدون» به مناسبت هفته بسیج منتشر شده است.

همکاری با آقای بابایی هم از طریق آقای میرزایی شکل گرفت. آقای میرزایی آهنگساز و تنظیم کننده کارهای ما هستند و تنظیم کننده کارهایی مثل گزینه های روز میز و هم آواز توفان هستند. حاصل همکاری سه نفره ما تا حالا چند قطعه موسیقایی بوده است من جمله ترانه «جرم پرواز» پیرامون حادثه ایرباس در خلیج فارس؛ ترانه «زخم قدس»، ترانه «مصاف» پیرامون مقابله با ماهواره، و غیره.

-جایگاه ترانه ارزشی در مقایسه با سایر موضوعات را کجا می‌بینید.

ترانه ارزشی می‌تواند دوشادوش، و بلکه بالاتر از سایر موضوعات طی طریق کند. متاسفانه این حیطه سال‌ها بود که مغفول مانده بود و عدم توجه به آن باعث شده بود قطعات تولیدی در این حیطه عموما سطح کیفی بالایی نداشته باشند. اگر ما هنرمندان یاد بگیریم در حیطه موسیقی ارزشی به اصطلاح «کم کاری خودمان نگذاریم» ماحصل می‌تواند اثری ارزشمند و مخاطب پسند باشد، همان اتفاقی که خوشبختانه چند سالی است شاهد آن هستیم.

-چقدر حمایت از آثار موسیقایی ارزشی به موفقیت این آثار کمک خواهد کرد و این کمک‌ها باید چگونه انجام شود؟

قطعا حمایت لازم است. موسیقی ارزشی در کشور ما به نوعی یک طفل تازه به دنیا آمده است و برای این که بتواند مستقل شود نیاز به یک سری حمایت‌های اولیه دارد. البته این حمایت قرار نیست به گونه ای باشد که بخواهد قطعه موسیقی را به زور به خورد مخاطب بدهد. بلکه باید در تولید و شنیده شدن کار صورت بگیرد. ضمن اینکه یادمان نرود برای تولید یک قطعه موسیقی، خواننده، ترانه سرا، آهنگساز و تنظیم کننده همه دخیل هستند و حمایت باید از همه آنها صورت بگیرد.

قطعا با مرور زمان این طفل به جوان برومندی تبدیل خواهد شد که خودش به خوبی خواهد توانست گلیم خودش را از آب بیرون بکشد.

-اخیرا قطعه (لبیک) با صدای حامد زمانی و ترانه شما منتشر شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت در خصوص این ترانه بفرمایید.

کار لبیک یا همان مدافعان حرم هم یادم هست که دقیقا بعد از بازی ایران-آرژانتین بود که آقای زمانی با من تماس گرفتند و گفتند وقت نداریم و باید زود کار آماده شود و شعر آن کار حاصل شب زنده داری همان شب است. تا آنجایی هم که من اطلاع دارم قرار است بزودی نماهنگ ویژه ای برای این کار تولید شود و حتی امکان دارد در شعر آن نیز تغییراتی اعمال شود.

-در جلسه امسال دیدار شاعران با مقام معظم رهبری شما شعری در خصوص مقاومت با نام (سنگ) قرائت کردید که بسیار مورد توجه قرار گرفت در خصوص حال و هوای آن جلسه بفرمایید.

این پنجمین سالی بود که من در جلسه دیدار شاعران با مقام معظم رهبری حضور داشتم ولی پیش از این توفیق شعرخوانی نصیبم نشده بود. من تا یکی دو ساعت پیش از حضور در جلسه نمی‌دانستم که قرار است شعر بخوانم و وقتی گفتند که تو هم شعرخوانی داری اضطراب و در عین حال شوق خاصی به من دست داد.

کمی از نگرانی‌ام هم بابت شعری بود که قرار بود بخوانم. این شعر یک کار روایی است و اصولا قرار نیست در آن بدنبال شاه بیت بگردیم. نمی‌دانستم آیا با استقبال روبرو خواهد شد یا نه.

خوشبختانه شعر مورد قبول مقام معظم رهبری قرار گرفت. خاطرم هست که آقا پس از پایان شعر فرمودند: آفرین، هم مضمون، هم لفظ، هم جهت، همه چیز خوب بود. نوبت شعرخوانی شاعر بعدی هم که شد حضرت آقا مجددا برگشتند و نام مرا پرسیدند. معمولا حضرت آقا وقتی از شعری خوششان بیاید نام شاعرش را می‌پرسند.

خُب، موضوع شعر من هم با حوادث آن روزها مرتبط بود و همین باعث شد شعرخوانی من بارها و بارها از شبکه‌ها و برنامه های مختلف سیما به ویژه شبکه خبر پخش شود.

باید از مسئولین محترم حوزه هنری هم تشکر کنم که امسال توجه ویژه ای به جوانان داشتند و شعرخوان‌های امسال همه از بین شعرای جوانی انتخاب شده بودند که پیش از این در این محفل شعر نخوانده بودند.

-در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید و ما را مهمان به شعری از خود کنید.

عرضی نیست. شما را دعوت می‌کنم به خوانش متن شعر «هم آواز توفان» که با صدای آقای حامد زمانی منتشر شده است.

با تیر، نشد تیغ، نشد چوب، نشد سنگ

با هرچه به دستم برسد آمده‌ام جنگ

گر دست تعدّی است، وگر پای تجاوز

آن دست کنم کوتاه، آن پای کنم لنگ

من زاده‌ی ایرانم، آزاده و آزاد

بیگانه پرستیدن ننگ است مرا ننگ

گیریم صبوری بکنم چند صباحی

غیرت شمشیری است که حاشا بزند زنگ

ننگا به من این خانه شود لانه‌ی روباه

پیر است و نکرده است به جز حیله و نیرنگ

گر دشمن این خاک شود گرگ، شود شیر

دندان بکند تیز، نشانم بدهد چنگ

گر یک وجب از خاک مرا چشم بدوزد

تاوان بدهد خاکش فرسنگ به فرسنگ

آتش به سیاووشی من راه ندارد

از بیژنی‌ام هیچ نمی‌کاهد ارژنگ

چون نی لبک چوپان، چون نغمه‌ی جاشو

با باد هم آوازم و با موج هماهنگ

من چشمه‌ی جوشانم و هرگز نزداید

شیرینی اوقات مرا شورش خرچنگ