شعر دفاع مقدس یعنی اعتراض نسبت به وجود فاصله میان جامعه و ارزش‌ها

راه‌نوا

اشاره– دوران دفاع مقدس به سن بسیاری از شاعران جوان روزگار ما نمی‌رسد. حتی در حد اینکه خاطره‌ای حتی مبهم از دوران کودکی‌شان از آن داشته باشند، با این وجود شعرهای خوبی می‌سرایند و البته رویکرد متفاوتی با نسل اول و دوم شاعران انقلاب نسبت به موضوع مقاومت و دفاع مقدس دارند. هم اکنون در کشور ما شاعران جوانی وجود دارند که بسیار در این عرصه شعری خوش درخشیده‌اند و شعرشان مخاطب هم دارد.

پیمان طالبی از شاعران جوان و موفق در عرصه شعر و ترانه است و آثاری نیز با موضوع دفاع مقدس سروده است و بعضی از ترانه‌های او با صدای خوانندگان ارزشی منتشر شده و مورد توجه قرار گرفته است به همین بهانه گفت‌وگویی با او در خصوص ادبیات دفاع مقدس با محوریت ترانه انجام داده‌ایم.

– لطفا خودتان را بیشتر معرفی می‌کنید، هم معرفی شناسنامه ای و هم کارنامه‌ی ادبی؟

پیمان طالبی هستم متولد 23 فروردین سال 1370 در شهر رشت. دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی.

حدودا 4 تا 5 سال است که در حوزه شعر فعالیت می‌کنم و ورود من به این حوزه با شعر کلاسیک و به طور مشخص با قالب غزل بوده است. عمر فعالیت من در ترانه نیز به یک سال و نیم می‌رسد و در این مورد آثار منتشر شده ای هم داشته‌ام که از رسانه‌ها شنیده شده است.

از رتبه‌ها و عناوین من در محافل ادبی و جشنواره‌ها نیز می‌توان به رتبه برگزیده جشنواره‌هایی چون جشنواره شعر انقلاب، کنگره سراسری شعر عاشورا، کنگره بین المللی شعر غدیر، جایزه ادبی تهران و … اشاره کرد.

– تعریف شما از شعر دفاع مقدس چیست؟

شعر دفاع مقدس به اعتقاد من، تنها شعری نیست که درخصوص جنگ 8 ساله ایران و عراق سروده شده باشد. اگر ما به این مفهوم اعتقاد داشته باشیم که جنگ و دفاع هیچ گاه تمام شدنی نیست، بنابراین حوزه خطیری چون شعر دفاع و شعر جنگ را هم نمی‌توان به هشت سال جنگ تحمیلی محدود کرد. به نظر من هر شاعری که شعرش دم از مفاهیمی چون ایثار، شهادت، مقاومت، پایمردی، صلابت و غیرت بزند، شعر دفاع مقدس سروده است.

– از نظر شما امروز چه شعری در حیطه شعر دفاع مقدس قرار می‌گیرد؟

همانطور که عرض شد، شعر دفاع مقدس محدود به هشت سال جنگ ما نیست. در جامعه امروز هم بیان همان ارزش‌هایی که در دوره جنگ تحمیلی ارزش نام گرفتند و جوانانی برای دفاع از همین ارزش‌ها پا به میدان نبرد گذاشتند، وظیفه و رسالت شعر دفاع مقدس امروز است.

– امروز بسیار از کلیشه در شعر دفاع مقدس صحبت می‌شود، نظر شما در این خصوص چیست؟

این موضوع بستگی به نگاه ما به شعر دفاع مقدس دارد. اگر ما این حوزه را محدود در یک سنگر و یک چفیه و پلاک و امروزه در خصوص جانبازان، یک ماسک اکسیژن و یک ویلچر ببینیم، معلوم است که نهایتا صحبت ما به کلیشه می‌انجامد. شعر دفاع مقدس نیازمند کشف و شهود و به روز شدن هرچه بیشتر است. مثلا مفاهیمی چون اعتراض در این حوزه، صرفا به اعتراض به نابسامانی وضعیت جانبازان عزیز ختم می‌شود. این مسئله خوب است و باید گفته شود؛ اما آیا فقط بیان همین مورد کافی است؟ یا اعتراض در شعر دفاع مقدس فقط به همین موضوع ختم می‌شود؟ آیا نمی‌توان مثلا به فاصله گرفتن جامعه از ارزش‌هایی که شهیدان برای آن از جان خود گذشتند، اعتراض کرد؟

یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این مسئله هم این است که شاعران جوان ما غالبا از روی دست هم می‌نویسند و به همین دلیل شعرهایشان نسخه مشابه یکدیگرند!

– به زعم شما شعر دفاع مقدس نسبت به سال‌های اولیه انقلاب چه تفاوت‌هایی داشته است؟

به طور کلی تا حدودی شعر امروز از محدودیت‌های مضمونی اوایل انقلاب فاصله گرفته. همچنین به علت بازتر شدن فضا برای بیان دیدگاه های تازه شاعران مشکل چندانی در خلق مضامین نو ندارند.

 – آیا شعر دفاع مقدس توانسته است به عنوان یک گونه‌ی مستقل شعری خود را در فضای ادبی بعد از انقلاب تثبیت کند؟

قطعا همین طور است و فعالیت این همه شاعر که اکثرشان هم جوان هستند، شاهدی بر این مدعا است.

– گاه برای شعرهای دفاع مقدس عناوین دیگری چون شعر پایداری و مقاومت استفاده می‌شود آیا می‌توان تفاوتی میان این عبارات قائل شد؟

با تعریفی که ابتدای صحبت‌هایم از شعر دفاع مقدس بیان کردم، به نظر من می‌توان همه این گونه های شعری را یکسان دانست. کسانی که از این نام‌ها استفاده می‌کنند و بینشان تفکیک قائل هستند، شعر دفاع مقدس را محدود به شعرهایی در حوزه جنگ 8 ساله و تبعات آن می‌دانند. که من با این مورد مخالفم.

– نیاز امروز شعر دفاع مقدس چیست و شعر اعتراض چه جایگاهی در ادبیات دفاع مقدس دارد؟

شعر دفاع مقدس امروز می‌بایست بیش از هرچیز از آن فضای کلیشه ای خود خارج شود؛ و خود را با امروز جامعه هم گام و همراه کند؛ و یکی از راه های درمان ان هم همین مفهوم اعتراض است که اشاره کردید. البته اعتراض راهگشا و منصفانه که در نهایت به امید منجر شود.

– برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های دفاع مقدس چه تاثیری در این جریان دارد؟

قطعا همایش‌ها همواره انگیزه‌ای برای سرایش و خلق آثار جدید را در شاعران پدید می‌آورند. اما نکته ای که در اینجا حائز اهمیت است این است که نباید این همایش‌ها به خلق آثار تکراری و بدون محتوا دامن بزنند. یعنی موضوعات مدنظر در این برنامه‌ها باید طوری انتخاب شوند که به پویایی شاعران کمک کنند.

– برسیم به ترانه، اخیرا آثاری از شما در حوزه دفاع مقدس از خوانندگانی چون حامد زمانی و علی اکبر قلیچ و … منتشر شده است. ابتدا کمی در خصوص فعالیت‌هایتان در زمینه ترانه بفرمایید.

همانطور که عرض شد من حدود یک سال و اندی است که در این حوزه فعالیت می‌کنم و کارهای منتشرشده ای هم داشته‌ام از جمله ترانه امام رضا علیه السلام که با صدای حامد زمانی و حاج عبدالرضا هلالی منتشر شد؛ یا کارهایی چون ماه تو و گردان با صدای حامد زمانی و آلبوم بیسیم‌چی از موسسه دلصدا. آثار دیگری هم هست که در آینده در موردشان صحبت خواهم کرد.

– جایگاه ترانه دفاع مقدس در مقایسه با سایر موضوعات را کجا می‌بینید.

یکی از حوزه‌هایی که به شدت به بحث کلیشه مبتلا است همین ترانه دفاع مقدس است. من منکر کارهای خوب و ارزشمندی که در این موضوع تولید شده نیستم ولی اغلب کارهایی که شنیده‌ام به لحاظ فضای کلی کاملا به هم شبیه بوده‌اند. اتفاقا ترانه ساحتی است که به شدت به نوآوری نیازمند است و به ذهن پویا و مضمون پرداز احتیاج دارد. ترانه چون دارای زبان محاوره است بیشتر از هر قالب دیگری باید حرف روز را بزند و با امروز مردم همراه شود. چند درصد آثار منتشر شده در موضوع دفاع مقدس حقیقتا این موضوع را مدنظر داشته‌اند؟ من معتقدم در این مسیر هنوز خیلی از راه را نرفته‌ایم.

– چقدر حمایت از آثار موسیقایی ارزشی به موفقیت این آثار کمک خواهد کرد و این کمک‌ها باید چگونه انجام شود؟

من این مسئله را یک جای دیگر گفته بودم. ببینید ما الان خواننده، آهنگساز و شاعر متعهد که کارهای موضوعی خوب بنویسند کم نداریم. این اشتباه است که بعضی می‌گویند خلا نیرو وجود دارد و کسی نیست. مادامی که ما تریبون لازم را در اختیار هنرمندان قرار ندهیم مشخص است که صدای انها به جایی نمی‌رسد؛ و در نتیجه همه می‌گویند نیرویی نیست. رسانه‌ها و بالاخص صدا و سیما اگر بستر لازم را فراهم کنند، خواهید دید که چقدر نیروی تازه نفس و مستعد در این ژانر وجود دارد.

– اخیرا قطعه (ترکش) با صدای علی اکبر قلیچ و ترانه شما به عنوان یکی از آثار آلبوم بی سیم چی منتشر شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت در خصوص این ترانه بفرمایید.

علی اکبر قلیچ یکی از استعدادهایی ست که با وجود سن کم، بسیار پخته و باتجربه نشان می‌دهد. قطعه ترکش نگاهی متفاوت دارد به اتفاقات بعد از جنگ و من به عنوان ترانه سرای این قطعه همه تلاشم بر این بود که وارد فضاهای تکراری نشوم و خوشحالم که ملودی متفاوت این اثر و صدای گیرای علی اکبر قلیچ هم به این هدف کمک کرد.

– در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.

امیدوارم هرچه بیشتر حمایت‌ها را در این عرصه شاهد باشیم تا استعدادهای تازه در این حوزه به حق خود برسند.