درخواستی برای تجدید نظر در موسیقی امروز

راه نوا | در بررسی وضعیت کنونی موسیقی ایران می توان به تحولات و تغییرات پرسرعتی پی برد. حضور بی قاعده تولیدکنندگان قطعات موسیقی، هر مخاطبی را با گستره عظیمی از افراد جوانی مواجه می سازد که عمر حضورشان به حضور رسانه ای و مجازی آنان وابسته است. سرعت تبدیل یک مخاطب موسیقی به تولیدکننده اثر موسیقی در زمان کوتاهی ممکن می شود. دیگر رابطه استاد و شاگردی و روند تدریجی تربیت و رشد یک انسان آگاه به داشته های فرهنگی و نیازهای اجتماعی، جای خودش را به فاصله هر فرد به تازه ترین نرم افزارها و استودیو های موسیقی داده است.

منش و اخلاق و تربیت مبتنی بر فرهنگ و اخلاق اسلامی جایگزین قواعد نوینی می شود. این حضور گسترده از آنجا که به تولید هنری و فرهنگی-به عنوان عنصر تاثیر گذار اجتماعی- می انجامد خواسته و یا ناخواسته منجر به شکل گیری علایق و سلایق عموم مردم می شود و تغییر در فرهنگ عمومی کشوری می دهد که صدها سال قدمت الهی ترین و اصیل ترین باورها و هنرها را داشته است. این تغییرات نیازمند بررسی دقیق تری پیرامون مسیر حرکت جریانات فرهنگی و هنری امروز است.

نظام تولیدات هنری در همه ملل بر پایه فرهنگ بر آمده از باور همان ملت ها صورت می گیرد. رابطه روشن هویت ملی با تولیدات آن به دلیل پیوستگی باور ها و عقاید مردم در تمامی آثار هنری مشهود است. از این رو گاه یک اثر در خاطر ملت ها جاودانه می ماند و منجر به تحسین دیگر ملل می گردد. این ویژگی اجتناب ناپذیر هنر بسیاری از تمدن های شرق بوده است. هویت هنری تا زمانی موجب غرور ملت ها است که تمامی ارکان آن اثر، فرهنگ ملی و بومی را نمایندگی بکند.

مواجهه تمدن اسلامی با فرهنگ تکنولوژیک غرب منجر به تغییرات بسیاری در آثار هنری این سالها شده است. موسیقی به دلیل وابستگی به ابزار و اسباب هنری از جمله نزدیک ترین قالب ها به مظاهر تکنولوژیک می باشد. از آنجا که تکنولوژی عامل پیش برنده فرهنگ غرب است، ملت ها در استفاده از این مظاهر نو به نو دچار یک انفعال خسارت بار می شوند.

عدم خودآگاهی در استفاده از ابزار تکنولوژیک موجب غفلت تولیدکنندگان موسیقی از روح و جهت گیری هویتی آن می شود. هنر تکنولوژیک مرسوم ترین نوع تولیدات فرهنگی معاصر را در بر میگیرد. توجه به قابلیت های تکنیکی و عنصر سرعت و دقت در تولید، هنرمند را از جهت گیری فرهنگی و هویتی اثر موسیقایی غافل می کند. از آنجا که همه اجزای فرهنگ ایرانی برآمده از باورهای دینی می باشد، دیگر روح متعالی موسیقی آیینی مردمانِ مسلمانِ ایرانی کمتر شنیده می شود و هرچه هست جذابیت های تکنیک است و بس. این را می توان در بی تعهدی حجم عظیمی از آثار موسیقی به نیازهای ملی و عمومی کشور در آشفته بازار تولیدات موسیقی کشور شاهد بود.

“مارشال مک لوهان معتقد است که رشد تکنولوژی، خلاف آنچه تصور می شود، نه به “آزاد تر شدن” انسان. بلکه به “اسارت” بیشتر می انجامد؛ وسایل تکنولوژیک دیوار های نادیدنی زندانی هستند که بشر امروزدر آن اسیر است…مقصود نه نفی تکنولوژی، که تحقیق در ماهیت آن است…” |1|

از طرف دیگر شعر و ترانه بعنوان کهن ترین نشانه های موسیقی اصیل از این تغییرات تکنیکی در امان نمانده است.

به گفته استاد داریوش صفوت “اصیل یعنی ریشه دار، یعنی چیزی که به اصلش بر می گردد و به اصل وصل باشد. هندی ها هم چهارگاه دارند که به آن بایراوی می گویند. ما هم چهارگاه داریم. اما چهارگاه آن ها با چهارگاه ما فرق دارد. چهارگاه ما به اصیل ایرانی شبیه است و چهارگاه آن ها به اصل هندی”|2|

اما به خدمت گرفتن قابلیت های تکنولوژی با اتکای به داشته های فرهنگی، آثار پرمخاطب و تاثیر گذاری را را ایجاد کرده است. خوداگاهی بعنوان مهمترین شاخص در مواجهه با مظاهر تکنیکی موسیقی موجب می شود که هنرمند همواره در مسیر تولید بر ماهیت و حدود ابزار تسلط یابد. و باید این تسلط را به دلیل برتری عوالم دینی در اختیار هنرمند اگاه و مطیع به قدرت لایزال الهی مشاهده نمود. از آنجا که هنر شرقی علی الخصوص هنر اسلامی پس از انقلاب به ریشه های آیینی مقدس ملی توجه دارد امروز بیشتر می توان تولیدات موسیقایی نوین و امروزی با هویت ملی را مشاهده نمود.

استفاده از نغمه ها و نواهای ملی و محلی در این مسیر نه تنها کاربری فرمی دارد بلکه خاصیت فرهنگی به تولیدات موسیقی می بخشد.

 جست و جو در برخی از آثار محمد اصفهانی می تواند مثال روشنی از به خدمت گرفتن هنرتکنولوژیک و خلق آثار پرمعنای این دوران باشد. تعهد او به پژوهش در ملودی های آیینی و محلی از جمله نکات بارز است. موسیقی قوالي هند در تحريرهاي آواز قطعه ماه غريبستان نمونه ای از روحیه این هنرمند می باشد. او در کاور این آلبوم این قطعه را به “نصرت فاتح علیخان”، قوال بزرگ هندي تقدیم می کند. فاتح علیخان در یکی از مصاحبه هایش می گوید “امروز نسل جوان ما در مواجهه با بیگانگان بلایی سرشان آمده که کاملا با فرهنگ خودشان بیگانه شده اند. آنها به موسیقی غربی گوش میدهند و در پوشش هم از مدهای غربی پیروی می کنند. من سعی کردم با آوازم به زبان مادری مان درخواست تجدید نظری را پیش روی آنها قرار دهم”

1- وسیله پیام است. / ترجمه محمد تقی مایلی/ ص68

2- احیای سنت ها با رویکرد نو – عین اله مسیب زاده/ سوره مهر/ ص 67

3- این مصاحبه یك سال قبل از درگذشت نصرت فاتح علی خان در ژوئن سال ۱۹۹۶ تهیه شده است.