چرا جشنواره «شعر فجر» جشنواره «شعر انقلاب» نیست؟

راه‌نوا- شعر انقلاب اسلامی به پاس مجاهدت‌های شعرایی چون حمید سبزواری که عمر هنری خود را صرف سرایش اشعاری در وصف انقلاب اسلامی و اهداف و آرمان‌های آن کرده‌اند، اکنون به یک مکتب ادبی تبدیل شده است. لقب پدر شعر انقلاب برای حمید سبزواری نیز بر همین اساس انتخاب شده است.

حال در شرایطی که به برگزاری جشنواره شعر فجر به عنوان جشنواره شعر انقلاب نزدیک می‌شویم، ماهیت و باقی ماندن اصالت شعر انقلاب از سوی شاعرانی که با مضمون انقلاب اسلامی شعر گفته‌اند، مورد تردید قرار گرفته است. از این‌رو در کنار برگزاری جشنواره شعر فجر، جشنواره شعر انقلاب اسلامی نیز برگزار می‌شود.

چرا فجر جشنواره شعر انقلاب نیست؟
جشنواره شعر فجر در سال ۸۵ آغاز به کار کرد و چند دوره اول آن غیررقابتی بود. سپس شکل مسابقه به خود گرفت و در نهایت طی دوره هشتم به جشنواره‌ای بین‌المللی تغییر وضعیت داد. این جشنواره به‌رغم اینکه عنوان «فجر» را که نشانه‌ای از انقلاب است با خود یدک می‌کشد، اما در مقابل نگاه انقلابی در آن کمتر به چشم می‌آید. ایرادی که به دیگر جشنواره فجر از جمله جشنواره بین‌المللی فیلم فجر نیز وارد است.

در بند اول آیین‌نامه شعر فجر آمده است: جشنواره شعر فجر با هدف جریان‌سازی ادبی و بالندگی گونه‌های شعر امروز و به منظور ایجاد انگیزه و رقابت بین شاعران برگزار می‌شود. این جشنواره که نامش برگرفته از دهه فجر انقلاب اسلامی ایران است، به تقویت و اعتلای شعر در جمهوری اسلامی ایران همت می‌گمارد، اما شعر انقلاب در آثار منتخب این جشنواره تا چه حد حضور و نمود دارد؟

کمال شفیعی که دبیر نخستین جشنواره شعر انقلاب بوده است، در مصاحبه ای به ارائه پیشنهاد ایجاد جشنواره شعر انقلاب به مرحوم امیرحسین فردی اشاره می‌کند و می‌گوید: خاطرم هست وقتی مرحوم فردی به حوزه هنری آمدند، با آن نگاه وسیعی که داشتند، کارهای شگفتی انجام دادند. زمانی من خدمتشان رسیدم و گفتم: آقای فردی بعد از گذشت بیش از سه دهه از انقلاب اسلامی نیاز داریم که به تعریف برخی مفاهیم و مقولات بپردازیم.

ایشان گفتند: مثلاً چه مفاهیمی؟ من گفتم: شما زحمت کشیدید و «جشنواره داستان انقلاب اسلامی» را راه انداختید، ولی جای «شعر انقلاب اسلامی» خالی است. ایشان گفتند: «شعر انقلاب اسلامی» یعنی چه؟ مگر ما جشنواره شعر فجر را نداریم؟ گفتم: شعر فجر یک برند ملی است که تمامی موضوعات را دربر می‌گیرد و وقتی به تمام موضوعات می‌پردازد، دیگر لزوماً به «شعر انقلاب اسلامی» نمی‌پردازد، هرچند در ایام دهه فجر برگزار می‌شود، ولی به هیچ وجه موضوعش شعر انقلاب اسلامی نیست؛ یعنی موضوعیتش، موضوعیت ادبیات انقلاب اسلامی نیست. هم‌اکنون نیز جشنواره فجر هیچ ادعایی درباره اینکه به مضمون انقلاب به عنوان ماهیت اصلی جشنواره می‌پردازد، ندارد.

شعر انقلاب چیست؟
میلاد عرفان‌پور، شاعر جوان کشورمان درباره تعریف شعر انقلاب با اشاره به برداشت‌های غلطی مانند انتخاب همه شعر‌هایی که بعد از انقلاب اسلامی در سال ۵۷ سروده شده‌اند به عنوان شعر انقلاب، می‌گوید: تعریفی که ما می‌پسندیم و طرفداران زیادی هم دارد و صاحب‌نظرانی مانند محمدرضا سنگری هم این را در آثارشان تبیین کرده‌اند، این است که شعر انقلاب شعری‌ است که در ذیل اهداف و آرمان‌ها و چارچوب‌های انقلاب اسلامی سروده شده باشد.

وی ادامه می‌دهد: در این تعریف می‌توان به راحتی شعرهایی را که در زمینه فرهنگ و آموزه‌های اسلامی سروده می‌شود در همین چارچوب انقلاب اسلامی مشترک دانست و از آنجا که انقلاب اسلامی از آموزه‌های دین اسلام بهره می‌برد بنابراین از هم جدا نیستند و در یک چارچوب قرار می‌گیرند.

عرفان‌پور تأکید می‌کند: بنابراین من فکر می‌کنم مهم‌ترین مؤلفه شعر انقلاب اسلامی همین همسویی شعر با اهداف و آرمان‌ها و چارچوب‌های انقلاب اسلامی است. و اگر شعری در این چارچوب‌ها و اهداف قرار بگیرد شعر انقلاب اسلامی است و هیچ محدودیت موضوعی و قالبی نخواهد داشت. اما تعریف جامع و کاملی از سوی مقام معظم رهبری درباره شعر انقلاب وجود دارد در این تعریف «شعر انقلاب آن شعری است که در خدمت هدف‌های انقلاب است یعنی درخدمت عدالت، انسانیت، دین، وحدت، رفعت ملی، پیشرفت همه‌جانبه کشور و در خدمت انسان‌سازی به معنای واقعی کلمه است.»

شعر انقلاب و خطر تحریف
احمد بابایی، شاعر و پژوهشگر ادبیات آیینی کشور می‌گوید: اگر تعریف و شاخص‌های درست در شعر انقلاب ارائه و پیگیری نشود، احتمال انحراف بسیار بالا است، اما بیشتر از احتمال انحراف، احتمال قائم به افراد بودن، شخصی ‌شدن و سلیقه‌گرایی در شعر انقلاب مطرح است. باز بیش از اینها احتمال مافیایی‌شدن و اعمال منفعت‌‌گرایی‌ در شعر انقلاب قطعی است. اگر شاخصه‌ها و مؤلفه‌های شعر انقلاب تعیین نشود لابد و ناگزیر، شعر انقلاب، گردنه‌ای برای دنیاطلبی عده‌ای شهرت‌طلب خواهد شد که نمونه‌های آن را در سی و هفت سال پیش به وفور، مشاهده کرده‌ایم. هم‌اکنون پنجمین جشنواره شعر انقلاب و دهمین جشنواره شعر فجر در آستانه برگزاری هستند. خروجی هر کدام از این جشنواره‌ها می‌تواند تعیین کند که شعرای انقلاب اسلامی تا چه حد براساس مؤلفه‌های شعر انقلاب فعالیت داشته‌اند یا اینکه فضای شبه‌روشنفکری که پیش از این در فضای جشنواره فجر دیده شده بود باز نیز خودنمایی خواهد کرد.

منبع: روزنامه جوان