موسیقی انقلابی؛ صدای ملت

راه‌نوا-   موسیقی از زمان تولد تاكنون حكم زبان ملت ها و قومیت ها را داشته است. چنانچه برخی كشورها و ملت ها را می توان از نوع موسیقی، آواها و آوازهایشان تشخیص داد. موسیقی به نوعی شناسنامه فرهنگی و هنری كشورها محسوب می شود. همواره موسیقی زبان ملل مختلف بوده و حتی هر كشوری مانند پرچم مخصوص، سرود ملی مخصوص خود را نیز دارد كه نشانگر اهمیت این هنر پر قدمت در میان جوامع است.

اگر نگاهی به تاریخ داشته باشیم، می‌بینیم هم زمان با تحولات هر كشوری هنر و به خصوص موسیقی آن كشور به شدت تحت‌تاثیر قرار گرفته است. این موضوع نشان می‌دهد این هنر بیش از سایر هنرها تحت تاثیر شرایط هر جامعه قرار می‌گیرد. نمونه‌های كوچك آن را هم بسیار دیده‌ایم؛ مثلا وقتی زلزله یكی از شهرهای كشورمان را دچار آسیب‌های جدی می‌كند برای وحدت مردم و ایجاد حس همدلی میان آن ها یك قطعه موسیقی تولید شده و از رسانه‌ها پخش می‌شود.

همین یك قطعه موسیقی مردم را تهییج و بسیج می‌كند تا طی یك قانون نانوشته و كاملا اخلاقی و انسانی تلاششان را برای كمك به هموطنانشان انجام دهند. این رخداد در ابعاد گسترده‌ای در كشور ما تجربه شده است. در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران، موسیقی نقش پررنگی داشته و سرودهایی كه آن زمان خوانده می‌شدند، هنوز هم در ذهن مردم زنده هستند.

موسیقی اصیل ایرانی همواره در كنار مردم و ملت بوده و به فرهنگ و هنجارهای جامعه توجه كرده است. این موسیقی در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن نیز در كنار مردم ایستاد و یاری رسان آنان بود.

انقلاب اسلامی پیش و بیش از هر چیز درون موسیقی دانان و شعرا رخ داد تا آتش درون جامعه به شكل شعر و موسیقی در بطن تحولات اجتماعی شكوفا شود. این جریان ادامه پیدا كرد تا آن كه در انقلاب اسلامی 57 موسیقی زبان اعتراض مردم شد تا رفتار حاكمان را به نقد بكشند و از ورای واژه ها و نت ها پیامی را به مردم برسانند كه در قلب آن ها نفوذ كرده و ماندگار شود. 

تاثیر موسیقی بر انقلاب اسلامی

پیروز ارجمند، مدیر سابق مركز موسیقی حوزه هنری و آهنگ ساز، انقلاب اسلامی را نجات موسیقی ایران می‌داند و تاكید می‌كند این واقعه بزرگ موسیقی را از انحطاط نجات داد. او در توضیح گفته‌هایش موسیقی ایرانی را از زمان صفویان مرور می‌كند و به امروز می‌رسد.

این آهنگ ساز توضیح می‌دهد: «نشانه‌های ورود موسیقی غرب به موسیقی ایران از دوره صفویه دیده می‌شود و این روند در دوره قاجاریه به اوج می‌رسد. می‌شود گفت ما از این دوران موسیقیدانان درباری و درباریان موسیقیدان داریم كه در دربارهای قاجاری خصوصا ناصرالدین شاه بودند و می‌شود گفت این روند تقریبا ادامه پیدا می‌كند و با ورود مستشاران، موسیقی نظامی هم از این دوره شكل می‌گیرد و دارالفنون و مدرسه موسیقی تاسیس می‌شود. همچنین در این دوران با موسیقی مشروطیت هم روبه‌رو هستیم، در این دوران موسیقی‌هایی می‌نوشتند كه می‌توان گفت موجب شكل‌گیری اولین گونه موسیقی حماسی در این دوره تاریخی شده است.

در دوره پهلوی بیشتر گرایش ایران به سمت موسیقی پاپ می‌رود تا حدی كه موسیقیدانان اصیل دغدغه از میان رفتن موسیقی سنتی را داشته‌اند. تلاش كسانی چون آقای پیرنیا در این دوران به این سمت و سو بود كه موسیقی ایران از بین نرود. اما فراگیری و حضور بی‌منازع یا درواقع تبدیل به موسیقی پاپ آن هم از نوع غربی و بعدها از نوع كوچه بازاری در موسیقی ایران قبل از انقلاب به گونه‌ای بوده كه همه موسیقیدانان سنتی و هنری نگران از بین رفتن كامل موسیقی بودند.»

ارجمند درباره موسیقی در سال‌های آغاز پیروزی انقلاب اسلامی می‌گوید: «پس از انقلاب و در سال‌های اولیه انقلاب ما شاهد نوعی موسیقی حماسی و انقلابی هستیم كه می‌توان گفت دومین دوره تاریخی پس از اسلام است. در واقع دوره اول مشروطه و مشروطه‌خواهی است و دوره دوم در اوان انقلاب اسلامی. مهم‌ترین دستاورد انقلاب از نظر من همین است كه موسیقی كاملا ملی می‌شود و ما در عرصه سرود هم در آثار كرال، آثار شایسته و قابل توجهی داریم. موسیقی همچنین در اتحاد مردمی آن دوران نیز نقش بسزایی ایفا كرد.»

علیرضا میرعلینقی یكی از پژوهشگران برجسته موسیقی ایرانی هم كه تاكنون فعالیت‌های زیادی در این عرصه داشته است، درباره تاثیرات موسیقی بر انقلاب اسلامی ایران می‌گوید: «نقل‌قول معروفی در حوزه هنر كلاسیك است كه درباره تاثیرپذیری هنر موسیقی از تحولات اجتماعی سخن می‌گوید. بنابراین قول، موسیقی، دیرتر از هر هنری از تلاطم‌ها و حركت‌ها و جریان‌های نوبنیاد تفكر و هنر در اجتماع تاثیر می‌گیرد و آن را بازتاب می‌دهد اما بسیاری با كمی تردید و تأمل اعتراف كرده‌اند این سخن درباره آنچه در انقلاب سال 1357 ایران و موسیقی‌های برآمده از آن گذشته، مصداقی ندارد و نباید انقلاب ایران و حركت موسیقایی آن را با هیچ انقلاب دیگری در دنیا مقایسه كرد.»

این كارشناس موسیقی اظهار می‌كند: «به نظر من می‌توان پای از این حدود نیز فراتر گذاشت و با جرئت و اطمینان گفت تاثیرپذیری و تاثیرگذاری موسیقی در ایران سال 1357 به طور هم زمان و موازی بوده و دوشادوش انقلاب و حتی گاهی جلوتر از هنرهایی مثل سینما و نقاشی عمل كرده است. سینما و نقاشی انقلابی عملا دیرتر از موسیقی انقلابی پای در عرصه جامعه ایران پس از 1357 گذاشتند.»

حسام الدین سراج، خواننده موسیقی سنتی هم درباره تاثیر موسیقی و نقش آن در انقلاب اسلامی می‌گوید: «موسیقی انقلابی در حقیقت قبل و بعد از انقلاب هر دو باهم بود و كارهای بسیار قوی در آن زمان انجام شد كه فكر نمی‌كنم دیگر در تاریخ موسیقی ایران تكرار شود. مگر یك انقلاب دیگری با آن عظمت اتفاق بیفتد كه آن نوع موسیقی و آن نوع از شعر بتواند خودنمایی و جلوه كند.

موسیقی انقلابی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، شعر و موسیقی آیینی در جریان جدیدی قرار گرفت. مهم ترین تأثیر انقلاب بر شعر و موسیقی كه برخاسته از تعمیق اندیشه های مذهبی شاعران بود، تغییر و تحول محتوایی اشعار و آهنگ ها بود. با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، شعر و موسیقی انقلابی وارد حیطه جدیدی شد كه در ابتدا شكلی شعاری و شاید شتابزده داشت، اما در گذر ایام به نوعی از موسیقی فاخر ایرانی تبدیل شد.

این نوع موسیقی در ابتدا شكلی شبیه مارش نظامی و بی كلام داشت اما در گذر ایام موسیقی دفاع مقدس مزین به اشعار زیبا و سرودهای انقلابی و حتی نوحه هایی مرتبط با این گونه موسیقیایی شد. به دلیل ممنوعیت موسیقی پاپ در آن دوران، سایر گونه های موسیقی مانند نواهای محلی و بومی به شكلی پررنگ تولید و شنیده می شدند. همچنین  معمولا به دلیل ماهیت جنگ، موسیقی كلاسیك بیشتر تولید می شد و خواننده هایی نظیر اسفندیار قره‌باغی و رشید وطن‌دوست جزو پركارترین خواننده های آن دوران محسوب می شدند. همچنین محمد گلریز نیز یكی دیگر از خواننده هایی بود كه آثاری با ساختار سنتی و اركسترال ایرانی را اجرا می كرد.

دكتر ایرج نعیمانی استاد هنر درباره موسیقی دفاع مقدس این چنین می گوید: «در دوران‌ دفاع‌ مقدس به‌ دلیل‌ حضور و شهود خلوص‌ و ایمان‌ موسیقی‌ تاثیرگذاری‌ داشتیم‌ كه‌ با همت‌ هنرمندانی‌ خلق‌ می‌شد كه‌ به‌ دلایل‌ ایمانی‌ و اعتقادی‌ پا به‌ میدان‌ گذاشته‌ بودند. این‌ موسیقی‌ به‌ آنچه‌ می‌خواهیم‌ بسیار نزدیك‌ بود و بر اساس‌ خودباوری‌ شخصی‌ شكل‌ گرفته‌ بود.»

موسیقی انقلابی در دوران امروز

مطمئنا تولید سرودها، آهنگ ها و اشعار انقلابی و در كل موسیقی انقلاب اسلامی در دوران پیش و پس از انقلاب و دوران هشت سال دفاع مقدس روندی بسیار فعالانه و پر ثمر داشته اما آیا اكنون كه سی و اندی سال از پیروزی انقلاب اسلامی و بیست و شش سال از دوران دفاع مقدس می گذرد، باید این نوع موسیقی به دست فراموشی سپرده شود؟ و آیا در حال حاضر موسیقی انقلابی در میان هنرمندان جایگاه واقعی خود را دارد؟

محمد گلریز در این باره می گوید: «هنر در خدمت اهداف انقلاب قرار گرفته اما متاسفانه در حال حاضر خیلی كم رنگ شده و مسئولان فرهنگی كمتر به استفاده از ظرفیت ها می پردازند و این گونه شاهد هستیم اتفاقاتی كه امروزه در عرصه موسیقی رخ می دهد مانند جشنواره موسیقی فجر با این روال كه به مدت ده شب در سالن های مختلف برنامه هایی اجرا می شود اصلا سخنی از موسیقی انقلاب به میان نمی آید و كنسرتی در این رابطه برگزار نمی شود.

چنین پرسشی را باید از مسئولان فرهنگی ارشاد یا دیگر مسئولان فرهنگی پرسید. در شرایطی كه مركز سرود و آهنگ های انقلابی داریم، چرا هیچ اثری از انقلاب و موسیقی آن دیده نمی شود. همه مردم ما عاشق انقلاب بودند، با همین شعارها، سرودها و مشت های گره كرده فداكاری های بسیاری انجام دادند و با همین ملودی های انقلابی راهپیمایی شان را برای پیروزی انقلاب ادامه می دادند. در شرایطی كه در مقابل هجمه شدیدی از طرف غرب و آمریكا قرار داریم و امكان دارد گوش جوان هایمان تحت تاثیر قرار بگیرد، ما باید آثاری ماندگار تولید كنیم به نحوی كه جوان های ما بتوانند این موسیقی ها را گوش دهند و فكرشان به سمت موسیقی مبتذل غرب حركت نكند.

ما همیشه برای انجام وظیفه در این مسیر، آماده ایم تا بتوانیم در راه موسیقی و هنر ارزشی مان فعالیت كنیم، اما مسئولان باید هنرمندان را حمایت كنند؛ زیرا هنگامی كه حمایتی در كار نباشد، كاری از دستمان برنمی آید. در این زمینه باید سرمایه گذاری صورت بگیرد تا در نهایت بستر لازم فراهم شود و حمایت های مالی و معنوی مسئولان فرهنگی در عرصه های مختلف نمود پیدا كند. با همه این حرف ها موسیقی انقلاب اسلامی كه برخاسته از قلب هنرمندان بود همچنان زنده و سیال است و در بین مردم جایگاهی ارزشمند دارد.»

همچنین وحید جلیلی مسئول دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی درباره موسیقی انقلابی در دوران امروز می گوید: «قاعدتا نمی‌شود ادعا كرد كه به همان كثرتی كه در اوایل انقلاب اسلامی ما به موسیقی انقلابی رسیده‌ایم ادامه پیدا كرده ولی خوشبختانه می‌شود گفت كه نابود هم نشده و همچنان در طول این دهه‌ها تك جرقه‌هایی را داشته‌ایم كه چراغ موسیقی انقلابی را روشن نگه‌داشته است؛ با همان ویژگی‌های مردمی بودن و فراگیر بودن و معنوی بودن و البته همان طور كه گفتم نه به آن كثرت و این نشان ریشه در آب بودن است و اگر شرایط بهتری شكل بگیرد موسیقی انقلاب امكان دوباره جوانه‌زدن و رسیدن به همان اوج دوران انقلاب را خواهد داشت.»

 منبع: پایگاه خبری حوزه هنری