شعر انقلاب باویژگی‌های محتوایی خویش شناخته می‌شود

راه‌نوا- «ما نمی‌توانیم از دلبستگی و وابستگی و گره‌خوردگی آوندهای فكر و جانمان با انقلاب اسلامی چشم بپوشیم. ما نسلی هستیم كه با انقلاب بالیدیم، پرورده شدیم، و در هوای بهشتیِ آن خود را یافتیم. ما به عصر صبح تعلق داریم؛ عصر جان‌های پاكی كه عزیزانه زیستند و شهیدانه رفتند. عصر زنان و مردانی كه رخوت و خواب و خمیازه پیشین را به بیداری و شور و شعور و شكفتن بدل كردند. و ادبیات این عصر، بخشی از هویت این نسل است كه پاسداشت آن، تكریم و سپاس ما به پیشگاه چنین نسلی می‌تواند باشد.

از خدا كه بگذریم ـ كه هرگز از ما نخواهد گذشت ـ وجدان و سائقة درونی را چه كنیم كه ما را به دیده‌بانی و نگاهبانی ارزش‌ها، عظمت‌ها، فضیلت‌ها، و میراث این نسل ارغوانی می‌خواند! غفلت از ادبیات و فرهنگ و نادیده گرفتن آن، كه برگ شاخص شناسنامة ماست، بیدادی است بزرگ و گناهی نابخشودنی كه هرگز علاقه‌مندان و دوستان انقلاب آن را تاب نخواهند آورد.

هركس در خویش توانی می‌یابد كه می‌تواند بخشی از این یادها و یادگارها را نگاه دارد، وظیفة خطیر اوست كه كوتاهی نورزد و سستی و به فردا و دیگران واگذار كردن روا ندارد. پرداختن به ادبیات انقلاب و شعر انقلاب وظیفه و فریضه است و آن كه این عصر را زیسته و هم‌نفس خلقِ لحظه‌‌به‌‌لحظة ادبیات این دوره بوده، باید توان و همت به میدان آورَد و آن را به نسل‌های پسین بسپارد.»

این جملات را محمدرضا سنگری در پیشگفتار كتاب «از نتایج سحر» مطرح می كند. كتابی درباره شعر انقلاب كه به تعریف، چیستی، ویژگی‌ها و ابعاد آن می پردازد و در سال 1393 از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است. نویسنده در این اثر تلاش می كند همان گونه كه در ابتدای همین متن خواندید، به عنوان فردی از نسل انقلاب اسلامی ظرفیت های شعر انقلاب را در این كتاب نشان دهد و ابعاد گوناگون آن را واكاوی كند.

سنگری در این كتاب ابتدا به ارائه تعریفی از شعر انقلاب پرداخته و حدود و ثغور آن را بررسی می‌كند و ضمن بیان اهمیت و ضرورت بررسی شعر انقلاب، به پاسخ این سوال می پردازد كه شاعر انقلاب اسلامی كیست؟ سنگری معتقد است كه شعر انقلاب اسلامی با ویژگی های محتوایی و درون مایه ای خویش شناخته می شود؛ زیرا در این گونه شعر هیچ قالب شعری – اعم از قالب های كلاسیك و نو – تخطئه یا برجسته یا برتر از دیگر قالب ها شناخته نمی شود. او می نویسد: «شعر انقلاب اسلامی شعری است كه در آن نگرش ها، ارزش ها، باورها و هنجارهای اسلامی همخوان با انقلاب اسلامی، مستقیم و غیر مستقیم حضور داشته و در عصر انقلاب اسلامی سروده شده باشد.»

سنگری حضور ارزش ها و هنجارهای انقلاب اسلامی مانند شهید و شهادت، عدالت خواهی، ستم ستیزی، انسان دوستی، معنویت گرایی و ستایش  ارزش ها و چهره های ارزش آفرین و ارزش گرای الهی – انسانی را به عنوان اولین عنصر یا مولفه كلیدی در شعر انقلاب اسلامی معرفی می كند. او درباره مولفه دوم – كه باید هم زمان با مولفه اول باشد – نیز تاكید می كند در عصر انقلاب اسلامی، یعنی از سال 1342 به بعد (هم سو و همراه با نهضت امام خمینی (ره) و پیوستارهای آن) به طور عام و در عصر وقوع انقلاب اسلامی از سال 1357 تاكنون به طور خاص، سروده شده باشد.

كتاب «از نتایج سحر» سپس به ویژگی‌های شعر انقلاب به عنوان گونه‌ای جدید در شعر و ادب پارسی می‌پردازد. به اعتقاد نویسنده حضور واژگان جدید در ساحت شعر انقلاب اسلامی، شكوفایی و معرفی چهره‌های جدید در این گونه ادبی، كرانه‌ناپذیری و نداشتن جغرافیای محدود، حضور مسالمت‌آمیز سنت و تجدد را می‌توان از ویژگی‌های این گونه ادبی ذكر كرد. با این رویكرد است كه نویسنده شاعران انقلاب اسلامی را شاعرانی می داند كه رویكرد و جهت گیری كلی آنان در عمده سروده هایشان در عصر انقلاب اسلامی با ارزش ها، هنجارها، باورها و مبانی انقلاب اسلامی سازگار باشد.

سنگری در این كتاب هم زیستی مسالمت آمیز سنت و نوآوری، نگاه هم زمان آفاقی و انفسی، شعر مردمی و مردم گرا، متانت و وقار ادبی (نجابت و حیای تكنیك)، امید و آرمانگرایی، تلفیق و هم زیستی دین و ملیت، تلفیق حماسه و تغزل، تنوع و تكثر واژگان و شبكه های واژگانی، شعر و شاعران جوان، احیای برخی قالب های كلاسیك و كرانه ناپذیری جغرافیایی، معنایی و انسانی را ویژگی های كلی شعر انقلاب اسلامی می داند و ضمن تبیین و توضیح هر یك از آن ها، مرز شعر انقلاب و شعر انقلاب اسلامی و ساحت های شعر انقلاب اسلامی را نیز بیان می كند.

«شعر انقلاب سیر تحول و تطور»، «نوآوری در شعر انقلاب» و «شعر آیینی انقلاب» دیگر فصل های این كتاب 413 صفحه ای را تشكیل می دهند. نویسنده در فصل های دوم و سوم ضمن بیان مراحل مختلف تحول و تطور شعر انقلاب و نوآوری های آن، به بخش های گوناگون جامعه سر می زند و حضور شعر در میان آنان را در عصر انقلاب اسلامی بررسی می كند.

اما شاید یكی از مهم ترین فصل های «از نتایج سحر» فصل چهارم آن باشد؛ فصلی كه به نظر می رسد نیمه مانده است و سنگری تنها توانسته یكی از بخش های «شعر آیینی انقلاب» را توضیح دهد. او خود نیز وعده داده كه این كتاب به چهار جلد برسد و بدون شك جلدهای دوم و سوم شعر آیینی را در بر خواهد گرفت. نویسنده در این فصل ضمن تعریف شعر آیینی، سیر تحول آن را توضیح می دهد و سپس به سراغ هیئت و شعر هیئت می رود. در پایان نیز نویسنده در بخشی مجزا در درون این فصل «شعر آیینی (1)» نیایش در شعر انقلاب را به كاوش می نشیند و بخش های گوناگون آن را بررسی می كند.

یكی از ویژگی های بارز كتاب «از نتایج سحر» تبیین مصداقی شعر انقلاب اسلامی با نمونه های غیر از آن است. این تبیین مصداقی به خواننده كمك می كند با استفاده از یك روش مقایسه ای به درستی ابعاد و نوع شعر انقلاب اسلامی را از غیر آن بشناسد. ضمن آن كه در چنین مقایسه ای ظرفیت های شعر انقلاب اسلامی و حوزه هایی كه می تواند به آن نفوذ كند را نیز خواهد شناخت.

نویسنده در كتاب «از نتایج سحر» ضمن كاویدن، بازیابی و بازشناسی «شعر انقلاب»، به زمینه‌های پیش از انقلاب اسلامی برگشته و دوره انقلاب را بررسی می كند. در این اثر قلمروهای گوناگون «شعر انقلاب» را همانند حوزه «شعر آیینی» كه خود آن نیز به چندین حوزه همانند شعر نبوی، علوی، فاطمی، عاشورایی، رضوی، نیایش، ستایش و انتظار تقسیم می‌شود و قلمروهایی از شعر دفاع‌ مقدس، عاشقانه، عارفانه و شعر اجتماعی و اعتراض را مورد بررسی، تحقیق و پژوهش قرار داده است.
جلد نخست مجموعه «از نتایج سحر» برگرفته از شعر معروف «باش تا صبح دولتت بدمد/ كاین هنوز از نتایج سحر است» سروده كمال ‌الدین اصفهانی، به این عنوان نام گذاری شده و واژه «سحر» در مفهوم انقلاب و «نتایج سحر» تعبیری از دستاوردهای انقلاب اسلامی است.

در پایان برای یافتن چكیده ای از آنچه «از نتایج سحر» می خواهد بیان كند، باید به درون خود كتاب رجوع كرد: «هنر انقلاب نشان داد در تقابل با هیچ چیز نیست بلكه می تواند سبك ها و گونه های هنری موجود را در خدمت خودش بگیرد و برای اهدافش از آن ها استفاده كند. هنر انقلاب در مقابل سینما نایستاد، در مقابل موسیقی نایستاد، در مقابل شعر مقاومت نكرد، نقاشی و سایر هنرهای دیگر را نفی نكرد بلكه نشان داد این همه ابزاری هستند كه می توان با هوشمندی و درایت از آن ها به درستی استفاده كرد.»

كتاب «از نتایج سحر» نوشته محمدرضا سنگری مدیر ادبیات عاشورایی حوزه هنری در 413 صفحه، قطع رقعی و با قیمت 16900 تومان از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.

منبع: پایگاه خبری حوزه هنری