شاعر حکومتی!

راه‌نوا- «رابرت آلن زیمرمان» معروف به «باب دیلن» خواننده، نقاش، آهنگساز، شاعر و ترانه‌سرای آمریکایی در ۲۴ ماه می ۱۹۴۱ میلادی در مینه‌سوتای آمریکا متولد شد. او در نوجوانی زادگاه خود را ترک کرد و برای این‌که با گذشته‌اش ارتباطی نداشته‌ باشد، نام خود را تغییر داد. گفته می‌شود او نام هنری خود را از نام «دیلن توماس» شاعر ولزی گرفته‌ است. وی که در سبک موسیقی بومی آمریکا به فعالیت می‌پرداخت، در دههٔ ۱۹۶۰ میلادی به سبک راک روی آورد و اشعار عاشقانهٔ راک اند رول روز را با اشعار ادبی و روشنفکرانهٔ کلاسیک در هم آمیخت. 

دیلن در پدیدار شدن سبکی در موسیقی به نام راک بومی (Folk Rock) در اواسط دههٔ شصت بسیار تأثیرگذار بود و به شکسپیر هم‌نسلان خود شهرت یافت. بعضی از کارهای دیلن به عنوان سرود جنبش‌های اجتماعیِ دههٔ ۶۰ مطرح شده‌است. او بیش از ۵۸ میلیون نسخه از آلبومهایش را به فروش رسانده و افزون بر ۵۰۰ ترانه نوشته‌است که توسط بیش از ۲۰۰۰ هنرمند ضبط گشته و در جای‌جای دنیا اجرا شده‌است. دیلن در پنج دهه اخیر در موسیقی آمریکا به عنوان یک پدیده مطرح بوده‌است.

روزنامه‌نگاران و مورخان اغلب از آهنگ‌های دیلن به عنوان نماد دهه‌ی ۱۹۶۰ و خود دیلن را به عنوان یک خواننده اعتراضی معرفی می‌کنند. دیلنی که در یک مدت کوتاه، در کمتر از سه سال، تعداد زیادی آهنگ با مضامین سیاسی نوشت که با اشعار و تصاویر خلاقش، اوضاع آن دوران را نشان می‌داد. برای مثال «چرچرخان در باد»، «استادان جنگ»، «با خدایی که طرف ماست» و … و به واسطه‌ی همین آثار اعتراضی به شهرت رسید. او اوایل در دهه ۶۰  به یک رهبر برای جوانان آن زمان تبدیل شده بود و با زبانی تلخ و رک به انتقاد و اعتراض می‌پرداخت. ترانه‌های ضد جنگ و حمایت از حقوق بشر او حرف همه مردمان آن زمان بود که دیلن آنها را فریاد می‌زد. 

فرهنگستان سوئد، پنج‌شنبه ۲۲ مهر (۱۳ اکتبر) باب دیلن را به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۶ معرفی کرد. باب دیلن به نمایندگی از کشور آمریکا برنده صد و نهمین جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۶ شد و جایزه ۸ میلیون کرونی (برابر ۷۴۰ میلیون پوند) را دریافت کرد. او نخستین موسیقیدانی است که به عنوان برنده جایزه ادبی نوبل انتخاب شده و اولین آمریکایی است که پس از اهدای جایزه ادبی نوبل به تونی موریسون خالق رمان‌هایی چون «ترانه سالومون» و «محبوب» در سال ۱۹۹۳ این جایزه به او اهدا می‌شود.

البته این انتخاب واکنش‌های متفاوتی را در میان چهره‌های مشهور حوزه‌های مختلف در پی داشت و به نظر می‌رسد همه از انتخاب امسال آکادمی نوبل راضی نیستند؛ همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد این موج نارضایتی بیشتر در میان نویسندگان به چشم می‌خورد. «ایروین ولش» داستان‌نویس اسکاتلندی که کتاب «قطاربازی» او بسیار معروف است ‌در این‌باره با لحنی کنایه‌آمیز نوشته است: اگر شما از هواداران موسیقی هستید، این کلمه را در فرهنگ لغت پیدا کنید. بعد به دنبال کلمه ادبیات بگردید، حالا این دو را با هم مقایسه کنید. «هاری کونزرو» داستان‌نویس و روزنامه‌نگار هندی ـ انگلیسی واکنش تندتری به این قضیه داشته و نوشته است: از زمانی که به «اوباما» به خاطر «بوش» نبودن جایزه دادند،‌ این ضعیف‌ترین جایزه نوبل بود. رابین علم‌الدین در توییتی نوشت اهدای جایزه نوبل به باب دیلن مثل این است که خانم فیلد برنده جایزه سه ستاره میشلین برای آشپزی شود. او افزود: همانقدر احمقانه است که اهدای جایزه به وینستون چرچیل احمقانه بود. او اشاره ای به انتخاب چرچیل در سال ۱۹۵۳ به عنوان برنده نوبل ادبیات کرد. وی افزوده است: اگر می‌خواستم به یک شاعر جایزه بدهم آن را واقعا به یک شاعر می‌دادم. چون فکر می‌کنم باب دیلن یک ترانه‌سرای فوق العاده است.

جالب این است که خود دیلن هم نسبت به این رویداد واکنش خاصی نشان نداد. او در حالی که پنجشنبه شب مهمان تئاتر چلسی در لاس‌وگاس بود، در این کنسرت هیچ واکنشی به انتخابش به‌عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات ۲۰۱۶ نشان نداد. باب دیلن که در پایان روزی کنسرت داشت که به عنوان برنده نوبل ادبیات انتخاب شد روی صحنه کنسرتش در لاس وگاس حتی به سختی تن به صحبت کردن داد و فقط به اجرای ترانه‌هایی پرداخت که در برنامه داشت.

در عین حال اوباما جزو اولین افرادی بود که این موفقیت را به دیلن تبریک گفت. او گفت دیلن از شاعران محبوب اوست و در توییتر نوشت: «تبریک به یکی از شاعران محبوب من، یک نوبل کاملا برازنده». اوباما سال ۲۰۱۰ دیلن را اولین بار در کاخ سفید ملاقات کرد و همان موقع در مصاحبه با رولینگ استون گفت: او دقیقا همان چیزی بود که انتظارش را داشتید. اوباما مدال هنر آمریکا را به باب دیلن اهدا کرده بود.

بدون شک باب دیلن در این سال‌ها دیگر آن موضع‌گیری‌های جسورانه و صریح دهه شصت خود را در مورد سیاست‌های آمریکا ندارد و این طور هم که شواهد حاکی است نخواهد داشت. این عدم اعتراض دو معنی دارد. یا شرایط آمریکا چنان تغییر کرده و به حد مطلوب رسیده که دیگر مساله‌ای برای اعتراض وجود ندارد و یا اینکه این هنرمند و هنرش به نوعی چشم خود را بر روی فعالیت‌های این سالهای آمریکا در جهان بسته‌ و ترجیح می‌دهد در مورد آن‌ها سخن نگوید. به چه دلیل، خدا می‌داند. اما شواهدی مانند اتفاق اخیر یعنی جایزه نوبل بیشتر ذهن ما را به سمت گزینه‌ی دوم و این شعر از مرحوم سید حسن حسینی متبادر می‌کند که می‌گوید: «شاعری وام گرفت شعرش آرام گرفت».

چرا آنها در سالهای اوایل دهه ۱۹۶۰ به دیلن جایزه ادبیات نوبل ندادند؟ زمانی که همگان او را به عنوان خلاق‌ترین هنرمند معترض دهه شصت علیه سیاست‌های آمریکا می‌شناختند؟ جالب است بدانید که باب دیلن تاکنون جوایز متعددی از گرمی و گلدن گلاب تا اُسکار را دریافت کرده که این جایزه اخیر در کنار آنها به حساب نمی‌آید. در سال ۱۹۹۹ جزو ۱۰۰ چهره تأثیرگذار از نظر مجله تایمز در قرن بیستم شد. و در سال ۲۰۰۴ در لیست بهترین هنرمندان کل تاریخ در مجله رولینگ استون رتبه دوم را به دست آورد. اما تمام این جوایز و رتبه‌ها زمانی به او تعلق می‌گیرد که به گفته‌ی خودشان دیلن نسبت به قبل کمی معتدل‌تر می‌شود.

شاید کسانی که باب دیلن را در سال ۲۰۱۶ به عنوان برگزیده ادبیات نوبل انتخاب نمودند، می‌خواهند با زبان بی زبانی هنرمند مورد تایید خود را به جهانیان معرفی کنند، هنرمندی بدون موضع که فقط به تولید عاشقانه‌ها و اجرای کنسرت‌هایش بپردازد و دیگر کاری با کار سیاست نداشته باشد. مانند دیلن ۲۰۱۶ نه دیلن ۱۹۶۰٫.

«محمدحسین بارونقی»