از آواز صیادان تا نغمه‌های حزن‌انگیز شَروه

راه‌نوا- روز گذشته دومین فستیوال موسیقی نواحی آینه دار که در این دوره به موسیقی جنوب ایران پرداخته، به دبیری هنری محمد رضا درویشی آغاز شد.

سنج و دمام

پس از مراسم افتتاحیه جشنواره، اولین اجرا به مراسم سنج و دمام اختصاص داشت. سنج و دمام مراسمی است سنتی که در ایام عزاداری مذهبی در بوشهر از دیرباز تا کنون اجرا می‌شده‌است. یک گروه سنج و دمام معمولاً هفت، نه و یا یازده دمام، تعدادی سنج و یک بوق است. بعضی نیز یک گروه سنج و دمام را فقط هفت دمام هشت سنج و یک بوق دانسته‌اند.

شَروه

پس از اجرای سنج و دمام، نوبت به شروه‌خوانی رسید که در این بخش شروه به سه شیوه مختلف توسط هنرمندان موسیقی نواحی اجرا شد. شَروه گونه‌ای خوانندگی از اشکال موسیقی جنوب ایران بخصوص دو استان بوشهر و هرمزگان است که به آن شهری نیز می‌گویند. شروه به عنوان آواز دشتی و دشتستانی، نغمه‌ای غمگنانه در مایه دشتی است. برای این نغمه اشعار دوبیتی بکار می‌رود که غالباً از شاعران دوبیتی سرای جنوب است. شروه به صورت منفرد و تک نفری با نوایی سوزناک اجرا می‌شود که البته باید آن را با مرثیه خوانی متفاوت دانست.

یَزله

بعد از اجرای شروه، تالار رودکی شاهد ورود گروه «یزله» بود. یَزله هم یکی از گونه‌های رایج موسیقی محلی جنوب ایران است. یزله به وسیله گروهی از خوانندگان غیر حرفه‌ای اجرا می‌شود و فقط با دست زدن همراه است. در این موسیقی، نغمه بیش از همه حائز اهمیت است و به متن چندان اهمیتی داده نمی‌شود. در بوشهر، این مراسم در شادی‌ها و عروسی‌ها و یا عزاداری (خصوصا در ماه محرم) اجرا می‌شود. نحوه انجام آن بدین صورت است که  افراد با گرفتن کمر فرد جلو (مانند قطار بازی بچه‌ها)، تشکیل یک قطار انسانی داده و با ضرب آهنگ شعر یزله، به نرمی قدم برداشته و به جلو می‌روند. در مراسم عزاداری، گروه پس از طی مسافتی ایستاده و دایره وار و خمیده به سمت مرکز، با ریتم یزله شروع به سینه زنی می‌کنند.

بیت‌خوانی

اجرای «بیت‌خوانی» بخش بعدی برنامه جشنواره موسیقی نواحی آینه‌دار بود. بیت‌خوانی هم در عروسی و هم در عزا اجرا می شود . بیت عزا را برای جوانان می‌خوانند، اعم از شخصیت‌های مذهبی مانند بیت خوانی حضرت قاسم (ع) و علی اکبر (ع) و یا جوانان تازه در گذشته. بیت خوانی به صورت مبادله ملودی میان دو یا چند نفر انجام می شود. نفر اول معمولا یک بیت را می خواند و بیت دیگر توسط فرد دیگری خوانده می شود. در بیت عزا معمولا نوحه خوان می خواند و جمع پاسخ می دهد. بیت عزا و بیت عروسی دارای موسیقی شبیه به هم اند، اما از نظر شعر با هم تفاوت دارند.

چاووشی

چاووشی را که در هنگام بدرقه یا در زمان استقبال از زایران می‌خوانند، بخش بعدی این برنامه را تشکیل می‌داد.  چاووشی هم چنین در شب سوم محرم، شب عاشورا یا اربعین در میان نوحه (واحد) و هنگام کارهای ساختمانی و … نیز خوانده می شود . به طور کلی زمانی که نیاز به تقویت روحیه جمع باشد، آواز چاووشی خوانده می شود. چاووشی گاه به صورت مبادله آواز میان دو یا چند نفر خوانده می شود. نظر به موارد استفاده چاووشی و حالت خبری و ندایی آن ، خوانندگان چا ووشی می بایست از صدای رسایی برخوردار باشند.

نیمه (موسیقی کار، دریانوردی وصیادی)

بعد از اجرای چاووشی نوبت به اجرای نیمه رسید. با توجه به جغرافیای خاص منطقه بوشهر،  بیشتر آوازهای کار، در ارتباط با دریا و کارهای مربوط به صید و لنج است. هر کاری در لنج، آوازی مخصوص به خود داشت و این آوازها را که صیادان، ملوانان و جاشوها در اصطلاح محلی«نیمه»(احتمالا تغییر یافته نغمه) می نامند در مناطق مختلف بوشهر به صورت های متفاوتی می خوانند. اجرای این نوع آواز به صورت مبادله ای نغمه و متن ، میان تکخوان و گروه همسرایان بوده است. اشعار نیمه ها در توصیف دریا یا امامان (ع) است. با وجود این پاره هایی از اشعار بعضی نیمه ها طنز آمیز است. متن اشعار نیمه ها تلفیقی از واژهای فارسی و عربی است.

خیام‌خوانی

اجرای خیام‌خوانی دیگر بخش فستیوال موسیقی نواحی آینه‌دار بود. خیام خوانی توسط تکخوان اجرا می‌شود و حاضران نیز دست می زنند. به هنگام خیام خوانی، د ایره نیز نواخته می شود که گاه به جای دایره از تمبک یا دمام استفاده می شود. این آواز در بوشهر گاه به همراهی فلوت نیز خوانده می شود. حداقل پنجاه سال است که این آواز در شهر بوشهر (ونه نقاط دیگر استان بوشهر ) رایج است. خیام خوانی معمولا توسط یزله ادامه می یابد. در واقع خیام خوانی و آوازهای یزله به طور متناوب و یک در میان اجرا می شوند.

حفله‌ عربی، علوانیه و اجرای ریف عربی اهواز

حفله‌ عربی، علوانیه و اجرای ریف عربی اهواز دیگر اجرایی بود که در سانس آخر روز اول این جشنواره روی صحنه رفت. علوانیه نام یکی از سبک یا الحان موسیقی عربی خوزستان است. نام این سبک برگرفته از نام سراینده آن علوان الشویع که در نوازندگی این سبک تخصص داشت گرفته شده است. همچنین علوانیه یکی از میراث‌های معنوی عرب‌های ایران به شمار می‌آید.

مراسم زار اروندکنار

اجرای مراسم مراسم زار اروندکنار پایان بخش روز اول این فستیوال بود که با حضور «ماماجواد یا ماما کاظمیه» از معروف ترین و مشهورترین ماما زارهای منطقه خوزستان و گروهی از نوازندگان سازهای کوبه ای و نجواگران برای مخاطبان اجرا شد. موسیقی زار مربوط به مردمان کناره خلیج فارس است. در این موسیقی از سازهای گوناگونی استفاده می‌شود. یکی از این سازها تنبیره یا تنبوره نام دارد، که فقط توسط بابازار یا شخص دیگری که او اجازه بدهد نواخته می‌شود.

بر اساس این گزارش، دومین فستیوال موسیقی نواحی آیینه‌دار از روز گذشته آغاز شده و تا فردا نیز ادامه خواهد داشت. همچنین مراسم اختتامیه این جشنواره نیز روز سه شنبه در تالار وحدت تهران برگزار خواهد شد.

منبع: خبرگزاری فارس