شاعر عاشورایی در برابر فتنه سکوت نمی‌کند
راه‌نوا- میلاد عرفان‌پور از شعرای انقلابی و مذهبی و فعال در مراسم مذهبی، در سال ۱۳۶۷ در شیراز متولد شد. دوران دانش‌آموزی را در شیراز گذراند و برای تحصیل در رشته «سیاست‌گذاری فرهنگ و ارتباطات» در دانشگاه امام صادق(ع) وارد تهران شد و در حال حاضر نیز مشغول نوشتن پایان‌نامه است. وی از سال ۸۲ و ۸۳ به طور جدی شروع به سرودن شعر کرد و یکی از مهمترین توفیقات دوران تحصیل خود در دانشگاه را همکاری با هیئت‌های مذهبی و سرودن شعر می‌داند. وی در گفت‌وگوی پیش رو به بیان دغدغه‌هایش در انتخاب موضوع اشعار خود پرداخته و می‌گوید: نداشتن خودسازی و تهذیب و عدم مطالعه و کسب معرفت، بزرگترین آفت شعرای هیئتی است.
شاعری یک امر ذاتی است و فکر می‌کنید شما از این استعداد برخوردار هستید یا به طور اتفاقی وارد این عرصه شده‌اید؟
به نظرم ذوق و استعداد ذاتی تا حدی باید در وجود شاعر باشد و در کنار استعداد، باید تلاش برای آموزش و کسب فن شعر صورت گیرد تا یک شاعر بتواند مخاطب به دست آورد و در فضای ادبی منشاء اثر باشد.
شما دوره آموزشی گذرانده‌اید؟
در خانواده ما صمیمیت با شعر و ادبیات وجود داشت و شعر زیاد خوانده می‌شد و من از دوران کودکی با فضای شعرآشنا بودم، به همین دلیل خیلی طبیعی وارد فرآیند شاعری شدم. به نظرم اینکه از یک برهه‌ای انسان تصمیم بگیرد؛ الان من شاعر شوم، واقعی و منطقی نیست. شاعری ودیعه خدادادی در وجود بعضی افراد است که در جایی از زندگی این ذوق سر باز می‌کند و شاعر را به گفتن می‌آورد و این گفتن هم یک گفتن اختیاری نیست. خیلی از اوقات جوششی معمولا در کار هست اما کوششی هم در زمینه کسب فن شعر باید باشد تا این جوشش در یک سازمان و یک چهارچوب منطقی و ادبی به دست مخاطب برسد که جذابیت‌های خودش را داشته باشد.
اعتقاد قلبی برای جوشش شعر کافی است، یا نیاز به فکر نیز هست؟
یک طبع پخته تنظیم می‌کند که شاعر در این بیت چه کلمه‌ای را به کار ببرد و هر چقدر این طبع پخته‌تر باشد، شعر به صورت طبیعی‌تر اتفاق می‌افتد. اما این گونه نیست که شعر الهام کامل شود و دست شاعر هم بی‌اختیار آن را بنویسد.
از لحاظ فنی شما در کدام حوزه شعر وارد شده‌اید؟
وقتی شعر را شروع کردم، در همه قالب‌ها شعر گفته و تجربه کسب می‌کردم. اوایل تحت تأثیر شاعرانی مثل حافظ و پروین اعتصامی بودم و شعرهای این شاعران در من خیلی تأثیر گذاشت. چند وقت پیش حضرت آقا هم به جایگاه و شخصیت ادبی پروین اعتصامی اشاره کردند. پروین اعتصامی از کسانی بود که از همان ابتدا در شخصت شاعری من تأثیر داشت. از سال دوم شاعری، من به طور جدی‌تر با قالب رباعی آشنا شدم و از سال ۸۴ بیش از قالب‌های دیگر به رباعی توجه کردم. البته غزل یا قالب نو را نیز در این سال‌ها تجربه کردم. اما رباعی بیشترین قالبی است که من را با آن می‌شناسند.
چرا شاعری در فضای هیئت را انتخاب کردید؟
باید بگویم خیلی نمی‌شود یک شاعر را در سطح وسیع، شاعر هیئتی، دینی و یا انقلابی دانست. شخصیتی که به عنوان یک شاعر مطرح می‌شود، لحظات و حالات مختلف را در زندگی تجربه می‌کند و به صورت هدفمند موضوع را انتخاب می‌کند. گاهی شاعر در وضعیتی قرار می‌گیرد که باید شعر اجتماعی در دفاع از مظلوم بسراید و یا شعر انقلابی سروده و از انقلاب اسلامی و ارزش‌هایی آن دفاع کند. یا با توجه به پایه‌های معرفتی و اعتقادی شعری در سوگ اباعبدالله الحسین(ع) بسراید. حتی گاهی این شاعر، شعری عاشقانه می‌گوید و تقدیم به همسرش می‌کند. به نظرم محدود کردن شاعر در یک حوزه، ظلم در حق شاعر است.
شما گفتید یک شاعر، موضوع را به صورت هدفمند انتخاب می‌کند؟
شاعر به معنای واقعی کلمه، یعنی انسان دردمند، یعنی شاعری که بی‌تفاوت از کنار هیچ پدیده‌ای نمی‌گذرد. شاعر باید به دین، ارزش‌ها، عاشورا و انسانیت متعهد باشد و در همه این زمینه‌ها شأن شاعری را حفظ کند. به نظر شما آیا می‌شود شاعر عاشورایی یا آیینی، فتنه ۸۸ را ببیند و سکوت کند و هیچ شعری نسراید؟ و از کیان انقلاب دفاع نکند؟ اگر سکوت کرد باید او را شاعر دینی دانست؟ در این باره حضرت آقا فرمودند؛ شعر آیینی و یا شعر دینی صرفا نباید شعر سوگ و مدح ائمه(ع) و معصومین(ع) باشد. پس شعر اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، عرفانی و… ما کجاست؟ لذا می‌خواهم تأکید کنم که شاعر هیئتی، دینی، انقلابی و هر عنوان مثبتی که ما می‌خواهیم برای شاعر در نظر بگیریم باید شاعری متعهد در همه عرصه‌ها باشد.
ایده‌آل برای یک شاعر مسلمان، شیعه، ملتزم به توحید و آرمان‌های انقلابی این است که به دین خود بصیر و آگاه باشد. شاعر باید حداقل تلاش خودش را انجام دهد که در همه زمینه‌ها مطلع، صاحب موضع و صاحب اندیشه باشد. ایده‌آل این است که متأسفانه در این زمینه من و امثال من ضعیف هستیم. قرآن کریم به عنوان گنجینه عظیم در آیات پایانی سوره «شعرا» صفات شاعران موحد را ذکر کرده است. نکته قابل ذکر این است که خداوند متعال در این آیه‌ها نفرمودند که هر کس در این موضوع شعر بگوید مورد تأیید من است، بلکه صفت شاعران و گمراهانی که مورد تأیید نیستند را بیان می‌کند و می‌گوید این‌ها کسانی هستند که در هر وادی سرگردان هستند و به آنچه می‌گویند، عمل نمی‌کنند. در ادامه خداوند می‌فرماید: کسانی که حائز ایمان و عمل صالح باشند، از شاعران مورد تأیید من هستند.
با توجه به ایام محرم موضوعاتی که قرار است شعر در آن مورد سروده شود، توسط خود شاعر انتخاب می‌شود؟
برخلاف شعرهای عادی که جوششی هستند، سفارش نیستند و در جریان زندگی شاعر سروده میشوند و بدون پیش‌زمینه‌ای از دل شاعر برمی‌آید و سروده می‌شود، ما در سرودن شعر هیئتی و مراسم مذهبی مسئله سفارش را به صورت جدی داریم. بخصوص شعرهایی که بر اساس ملودی‌‌های خاص برای نوحه‌های هیئت سروده می‌شود. این دسته از شعرها، شعرهایی هستند که در خیلی از اوقات از طرف مداح در قالب سبک و ملودی خاص سفارش و سروده می‌شود و در هیئات و مراسم محرم یا فاطمیه خوانده می‌شود.
یعنی انتخاب موضوع دست شاعر نیست؟
چرا، موضوعات جزئی دست شاعر است. مثلا شاعر برای شب دوم محرم شعر می‌سراید؛ حال اینکه شاعر از کدام نظرگاه به صحنه ورود کاروان امام حسین(ع) به کربلا نگاه کند و چه موضوعاتی را مطرح کند دست شاعر است. ما شاعران دانشگاه امام صادق در هیئت «میثاق با شهدا»ی این دانشگاه، معمولا به همراه میثم مطیعی می‌نشینیم و فکر می‌کنیم که امسال، مثلا در بعد سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و… چه موضوعاتی ارجحیت دارد. حتی گاهی اوقات احساس می‌کنیم که لازم است در قسمتی از شعر به طور غیرمستقیم به تبعیت از ولایت فقیه، استقامت در مقابل استکبار و مسئله رزق حلال گنجانده شود و در این سیاست‌گذاری باید مخاطب و پیام را در نظر گرفت و تا حدودی مهندسی کرد و به طور ایده‌آل به دست شنونده رساند.
آیا موضوعات انتخابی شما موضوعاتی است که دقیقا وقایع ۱۴۰۰ سال پیش را با زبان شعر بیان می‌کنید یا نگاه محتوای شعرها به مسائل روز است؟
در کنار پرداخت به سوگ عاشورا سعی می‌کنیم حماسه و ایستادگی یک فرد عاشورایی امروزی را به تصویر بکشیم. یکی از تبلورهای عاشورا امروزه جریان بحرین و یمن و غزه و دفاع از مردم مظلوم این مناطق است و امروز کسانی عاشورایی هستند که پشت این مردم ایستاده‌اند.
آیا شعر آیینی مذهبی که برای ماه محرم سروده می‌شود به بازنگری هر ساله نیاز دارد و از نگاه شما اگر اشعار غنی را در هیئت‌هامان تکرار کنیم، اثرگذار خواهند بود؟
قطعا هر دو روش اثر گذار است. یعنی یک بخش از شعرها را ما باید در مراسم‌ها تکرار کنیم تا در ذهن‌ها ماندگار شوند و قطعا یک بخش عمده شعرها هم باید هر سال از نو سروده شوند. به همین خاطر است که ما در محرم هر سال پروژه جدیدی را برای شعر گفتن در موضوعات عاشورا و موضوعات روز باز می‌کنیم و می‌اندیشیم که در کدام موضوعات و با چه سبکی، با چه لحنی و با چه لهجه‌ای امسال شعر بگوییم. جلسات متعدد برگزار می‌کنیم تا ملودی‌ها را انتخاب کنیم، اینکه کدام قسمت ملودی، سوز داشته باشد و یا حماسی باشد. برای محرم هر سال به همه این موارد از پیش اندیشیده می‌شود تا یک مجموعه فعالیت هنری، فرهنگی و دینی تأثیرگذار را شاهد باشیم.
آیا جریان‌سازی از طریق اشعار و مداحی مورد توجه شما است و توان جریان‌سازی را دارید؟
یکی ازهدف‌های ما جریان‌سازی است. در این چند ساله هیئت میثاق با شهدای دانشگاه امام صادق(ع) جریان خوبی در کشور و حتی خارج از کشور ایجاد کرده است و ما خبر داریم در هیئت‌هایی بحرین، کشورهای عربی و ایرانی‌های مقیم امریکا و کانادا هستند که شعرهای ما توسط مداح‌های آنها خوانده می‌شود و تأثیرگذار است.
بخش قابل توجهی از شعرهایی که در محرم‌ها میثم مطیعی می‌خواند به خاطر پرداختن به موضوع عاشورا و موضوعات روز و نحوه خواندن و ملودی‌ها و زاویه پرداخت موجب شده تا جریان‌هایی راه بیفتد و توانسته در فضای خیلی از هیئت‌های کشور تحول ایجاد کند و مداحی را به سمت شعرهای با موضوعات روز، انقلابی و مقاومتی در پرتو مضامین عاشورایی جهت دهد.
دو سه مورد جریان‌ساز را در هیئت میثاق با شهدا مثال بزنید؟
فرض کنید شعر «در میدان می‌مانم تا نفس آخرم» را در یکی از شب‌های دهه محرم به پیشنهاد من یک شعر تازه روی ملودی استاد راغب -آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو- ساختیم که الحمدالله شعر ساخته و خوانده شده و یکی از شعرهای تأثیرگذار است که می‌بینیم حتی نوجوان‌هایی تا الان این شعر را حفظ کرده‌اند و می‌خوانند.
شعر آن برای شما بود؟
شعر مشترک من و دکتر سیار بود که از شبکه‌های سیما هم پخش شد و در رسانه‌های مختلف نیز این شعر دست به دست شد و به دست مخاطب رسید و مخاطب استقبال کرد.
آیا شده است که شعرهای شما را یک جمعیتی به طور هدفمند بخواهند و باعث ایجاد حرکت در آنها شود؟
شعرهایی در مورد انقلاب بحرین سروده شد که در شبکه‌های بحرینی پخش شد و از آنها استقبال شد.
کدام شعر بود و در چه زمانی بخش شد؟
شعرش دقیقا یادم نمی‌آید، اما هم به زبان عربی و هم به زبان فارسی بود که شعر عربی‌اش را فکر می‌کنم محسن رضوانی یا آل‌کثیر سروده بود و شعر فارسی برای محمدمهدی سیار بود که یک بخش آن را من گفته بودم. شعر «جدایی» را برای بحرین منتشر کردیم که خیلی خوب پخش شد. برای سوریه نیز «مدافعان حرم» اثری بود که پخش شد و برای غزه جنگ اخیر و جنگ پیشین پخش شد و برای فتنه ۸۸ نیز شعرهای خیلی خوبی تولید شد که آن زمان جریان‌ساز بودند.
آیا همین شعرها توسط آقای مطیعی خوانده می‌شود؟
بله. الحمدالله ایشان این آثار را در جلساتی محضر رهبر معظم انقلاب مداحی کردند و ایشان خیلی استقبال کرده و خواستند که این سبک که تلفیق مسائل عاشورایی با مسائل روز است، ترویج پیدا کند.
بزرگترین آفت شاعری که در این فضا شعر می‌سراید، چیست؟
طبیعتا برای هر شاعری مهمترین توفیق و افتخار، شعری است که برای مجالس اباعبدالله آماده می‌کند. الحمدالله این توفیق را در این چند ساله داشتیم و شکرگزار هستیم. به نظرم دراین مسیر شاعر وسیله‌ای است تا پیامی که باید موجب روشنی وآگاهی مخاطب می‌شود را منتقل می‌کند و پیام ذاتا پیام شاعر نیست، بلکه ذاتا پیام حق و خداوند متعال است و شاعر باید آینه درون خود را هر چه بیشتر صیقل بدهد تا آن پیام‌ها به طور روشن‌تر، شفاف‌تر و زیباتر در او منعکس شوند، تا مخاطب پیام را به بهترین نحو دریافت کند و در زندگی خود به کار گیرد. اگر این تهذیب به وجود نیاید و شاعر دچار منیت شود، آن وقت شعری که تولید می‌شود سهم کمتری از خلوص، پاکی و شفافیت دارد و لذا بر مخاطب نیز تأثیر کمتری می‌گذارد، چون در هیئت مهمترین بحث این است که مستمع دست پُر با روشنی دل و با صفای باطن از آن هیئت خارج شود. اما اگر شعر خالی از اخلاص، آگاهی و بصیرت باشد، آن وقت نمی‌شود توقع داشت که مستمع تأثیر مثبتی از آن شعر بگیرد و شاعر قطعا در آن صورت رسالت خودش را انجام نداده باشد.
پس شما نداشتن خودسازی و تهذیب را بزرگترین آفت برای یک شاعر می‌دانید؟
به همراه نداشتن مطالعه و کسب معرفت.
از لحاظ فنی چطور؟
ببینید جذابیت در هیئت‌های ما زیاد است و خیلی از کسانی که الان در هیئت‌ها شعر می‌گویند در همان هیئت با شعر آشنا و به عنوان یک شاعر مطرح هستند و خیلی از این شاعرها متأسفانه در جریان کلاسیک ادبی و جریان مدرسه‌ای شعر را نمی‌شناسند. آفت بخش فنی این است که شاعران هیئت باید هر چه بیشتر با انجمن‌های ادبی آشنا شوند و فن شعر را در کنار آن ذوق شعر گفتن برای اهل بیت(ع) یاد بگیرند؛ چون ظرف هر چقدر بهتر و شکیل‌تر باشد، مظروف را بهتر می‌تواند در خودش جای دهد.
هیئت‌هایی مثل هیئت میثاق با شهدا هیئت‌های سیاسی هستند، آیا قبول دارید اگر شما در همه ابعاد استکبارستیزی ورود کنید، ممکن است که اثرگذاری بیشتری داشته باشد؟
این یک قاعده منطقی است که شما در یک شعر و در یک دهه نمی‌توانید به همه مسائل سیاسی جهان بپردازید. در این صورت باید بر اساس اولویت انتخاب کنید. ما سعی می‌کنیم که مسائل سیاسی را دوشادوش مسائل مذهبی مطرح کنیم. اینکه بعضی‌ها می‌گویند شما هیئت را با مسائل سیاسی آمیخته‌اید، متأسفانه همان جدایی دین از سیاست است که با بیان تازه امروز مطرح می‌شود. البته ما اعتقاد داریم هیئت باید سیاسی باشد یعنی هیئت دینی، هیئت سیاسی هم هست، چون دین از سیاست جدا نیست و این اعتقاد راسخ ماست. اگر ما شعری برای حضرت اباعبدالله(ع) می‌گوییم باید شعری باشد که به دادخواهی حضرت اباعبدالله(ع) با دید یک انسان امروز قیام کند، وگرنه، شعر بی‌روح و برکتی خواهد بود و قطعا امام حسین(ع) و منشی که ما از این شخصیت بزرگوار سراغ داریم، می‌پسندد که امروزه سیره ایشان و آن ظلم‌ستیزی ایشان در حوزه عاشورا رویکرد امروز ما باشد.
اما خیلی‌ها معتقدند باید به جای موضوع غزه و لبنان، به مسائل داخلی خودمان مانند اوضاع فرهنگی کشور اولویت داده شود؟
ما برای حجاب شعر سرودیم و توسط آقای مطیعی خوانده شد و قصد داریم موضوعاتی اخلاقی مانند رزق حلال، تقوا و احترام به والدین را نیز در شعرها بگنجانیم.
منبع: حلقه وصل
نظرات