«گنجینه موسیقی دفاع مقدس» را دریابید

راه نوا: با شروع رسمی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از روز 31 شهریور ماه سال 1359 خورشیدی، دورانی تازه و البته بسیار دشوار و حساس در داخل کشور برای همه ایرانیان آغاز شد.

پس از مدت زمانی که از شروع جنگ تحمیلی گذشت، به تدریج گونه ای از موسیقی که تا آن روز در کشور وجود نداشت متولد گشت؛ موسیقی دفاع مقدس.

در این راستا، از سال 59 به تدریج برخی هنرمندان موسیقی کشور مبادرت به تولید و ارائه آثاری موسیقایی در رابطه با این موضوع مهم کردند.

آواها و نواهای دوران هشت ساله دفاع مقدس باید به چند بخش تقسیم شده و به بررسی آنها پرداخت چون هر کدام در ساختارهایی مجزا ساخته شده اند. در ادامه به معرفی اجمالی گونه های مختلف آواها و نواهای دفاع مقدس در طی آن هشت سال می پردازیم:

1-قطعات موسیقی بدون کلام

یکی از مهم ترین بخش های موسیقی دفاع مقدس، قطعات موسیقی بدون کلام است. زمان جنگ پخش این گونه موسیقی ها به خصوص مارش ها رواج فراوانی داشت و قطعا این آثار بیشترین کاربرد را داشتند و بیش از هر گونه دیگری، از طریق صدا و سیما و سایر مراکز پخش، ارائه می شدند.

گفتنی است، یکی از مشهورترین مارش ها، مارش پیروزی ساخته علی اکبر دلبری است. این مارش زمان پیروزی رزمندگان اسلام از رسانه و در مناطق عملیاتی به وفور شنیده می شد و اکنون از حس نوستالژیک ویژه ای برای آنانی که آن سال ها را به یاد دارند، برخوردار است. همچنین برخی دیگر از مارش ها نیز طی آن دوران شنیده و پخش می شد. گفتنی است، هیچ گاه نام سازنده های این گونه مارش های معروف از طریق رسانه اعلام نمی شد و مخاطبان از نام سازندگان این آثار مهیج کاملا بی خبر بودند!

2-قطعات موسیقی با کلام

یکی از بخش های دیگر موسیقی دفاع مقدس، قطعات موسیقی با کلام است. طی هشت سال دفاع مقدس موسیقی های جنگی که در این بخش تولید می شدند شامل قطعاتی با ساختارهای موسیقی های کلاسیک، سنتی و محلی بودند.

گفتنی است، قطعات موسیقی با کلام عموما یا برای مخاطب بزرگسال تولید می شدند و یا برای طیف های سنی کودک و نوجوان ساخته و پخش می شدند.

الف : بزرگسالان

به دلیل ممنوعیت موسیقی پاپ در آن دوران، سایر گونه های موسیقی به شکلی پررنگ تولید و شنیده می شدند. معمولا به دلیل ماهیت جنگ، موسیقی کلاسیک بیشتر تولید می شد و خواننده هایی نظیر اسفندیار قره‌باغی و رشید وطن‌دوست جزو پرکارترین خواننده های آن دوران محسوب می شدند. همچنین محمد گلریز نیز یکی دیگر از خواننده هایی بود که آثاری با ساختار سنتی و ارکسترال ایرانی را اجرا می کرد.

گفتنی است، مرکز موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما درطول آن هشت سال به شدت فعال بود و اغلب قطعات در این مرکز تهیه و تولید می شدند.

ب: کودک و نوجوان

به واقع در دهه شصت علی‌رغم تمامی دشواری های ناشی از جنگ تحمیلی، تولید موسیقی های مختص قشرهای سنی کودک و نوجوان توسط جمعی از چهره های معتبر موسیقی به شکلی پررنگ و موثر اتفاق می افتاد و این آثار موجب شد تا مخاطبان این بخش ، قطعات موسیقی مناسب سن خود و در راستای جنگ تحمیلی را بشنوند و با آن ارتباط برقرار سازند.

در این بخش موسیقی های متعددی طی آن هشت سال تولید و پخش گردید. معمولا این نوع موسیقی ها با ساختارهای سنتی، کلاسیک و کودک تولید می شد. البته می شد رگه هایی از موسیقی پاپ را نیز در برخی از این گونه آثار پیدا کرد. اغلب این آثار در سازمان صدا و سیما تهیه و تولید می شدند و از طریق برنامه های ویژه کودک و نوجوان به روی آنتن می رفتند.

نکته قابل تامل این است که اکثر این آثار پس از پایان جنگ تحمیلی دیگر هرگز از طریق رسانه ملی پخش نشدند وحتی به صورت آلبوم موسیقی نیز گردآوری و عرضه نشدند و این قطعات خاطره انگیز در حال حاضر فقط در ذهن بچه های دهه شصت ثبت شده اند و بعضا نسخه های نه چندان مطلوبی از آنها در فضای مجازی قابل شنیدن می باشد.

3-سرود

سرود یکی دیگر از مهم ترین گونه هایی بود که در سال های دفاع مقدس مورد استفاده اهالی موسیقی قرار گرفت. علاوه بر فعال بودن گروه های سرود دانش آموزی در مدارس سراسر کشور، برخی از گروه های سرود دانش آموزی شاخص در پشت جبهه ها و بعضا در مناطق عملیاتی، علی‌رغم خطراتی که وجود داشت برای رزمندگان برنامه اجرا می کردند.

گروه سرود بچه های آباده شاخص ترین گروه سرود سال های دفاع مقدس بود که چندین قطعه با مضمون دفاع مقدس و سایر مضامین ارزشی و انقلابی اجرا نمودند. این گروه سرود به صورت همخوانی و تک خوانی و همراه با موسیقی، قطعاتشان را اجرا می کردند و جزو شاخص ترین صداهای سال های جنگ بودند.

همچنین از گروه سرود امور تربیتی خرم آباد نیز به عنوان یکی دیگر از گروه های فعال سرود دانش آموزی در آن سال ها می توان نام برد.

4-نوحه

بدون شک نوحه خوانی رایج ترین آوا و نوای با کلام هشت ساله دفاع مقدس محسوب می شد. مداحان در مناطق عملیاتی و به خصوص قبل از آغاز عملیات ها به نوحه خوانی و تهییج رزمندگان می پرداختند.  استفاده از مضامین مذهبی و انتقال شور و حال معنوی به رزمندگان، از جمله کارکردهای اصلی نوحه خوانی ها در آن سال ها بود. تعداد قابل توجهی از نوحه خوان ها در مناطق مختلف عملیاتی حضور داشتند و برخی از آنها به دلیل عملکرد مطلوب و حضور بسیار موثرشان به عنوان شاخص ترین صداهای سال های جبهه و جنگ به شمار می رفتند. در این راستا از صادق آهنگران به عنوان شاخص ترین و محبوب ترین مداح هشت سال دفاع مقدس می توان نام برد که از طریق اجرای نوحه های مختلف به شهرتی بی نظیر دست یافت. همچنین از دیگر مداحان معروف سال های دفاع مقدس می توان به غلامعلی کویتی پور، حسین فخری و … اشاره کرد.

معمولا رزمندگان با سینه زدن و بعضا تکرار برخی قسمت های اشعار، به خصوص ترجیع بندها با مداحان همراهی می کردند و فضای کاملا معنوی و ملکوتی حاکم می شد.

گفتنی است، برخی از نوحه های اجرا شده در آن هشت سال، جزو محبوب ترین آوا ها و نواهای سال های دفاع محسوب می شوند و بسیاری از رزمندگان با این آثار خاطره هایی ناب دارند. حتی برخی از نوحه های مشهور به دلیل ساختار و مضمون قابل توجه و پتانسیل های موجود نهفته در خود، در سال های بعد به صورت قطعات موسیقی تنظیم شده و با صدای برخی مداحان و خواننده های مطرح اجرا شدند.

***

امروز چه باید کرد؟

در حالی که این روزها سی و چهارمین سالگرد آغاز هفته دفاع مقدس می باشد و اکنون 26 سال از پایان جنگ تحمیلی زمان گذشته است، باید گنجینه موسیقی دفاع مقدس را با حساسیت بیشتر مورد تحقیق، بررسی و ارائه قرار داد.

بر اساس آواها و نواهایی که با مضمون دفاع مقدس در طی آن هشت سال ساخته و منتشر شده اند و ما در بالا به طبقه بندی آن ها پرداختیم، پیشنهاد می شود بسته ای موسیقایی حاوی شاخص ترین این قطعات، جمع آوری و به شکلی مطلوب و جذاب روانه بازار موسیقی کشور شود تا آن بخش از مخاطبان موسیقی و همچنین پژوهش گران و محققین این عرصه که قصد دارند نسخه های اصل و با کیفیت این آثار را داشته باشند به راحتی این گنجینه در اختیارشان قرار گیرد.

به طور مثال، اگر شما در حال حاضر قصد داشته باشید به تمامی قطعات موفق و محبوبی که در طی آن سال ها اجرا شده اند دست یابید، چگونه باید عمل کنید؟ یا باید به جست وجوی اینترنتی بپردازید و یا به آرشیوهای شخصی و برخی تک قطعاتی که در آلبوم های برخی خواننده ها منتشر شده اند، اکتفا کرد. مشخص هم نیست که بتوانید همه نسخه های اصل و باکیفیت را پیدا کنید. در واقع پراکندگی این گونه آثار موجب می شود که به خصوص قشرهای سنی که سال های دفاع مقدس را درک نکرده اند آشنایی چندان و بعضا هیچ گونه آشنایی با این آثار نداشته باشند. در حالی که تمام بخش های رویداد ویژه و مهم دفاع مقدس باید به نسل های بعدی به صورت کامل و جامع منتقل شود و گنجینه موسیقی هم که جزو یکی از یادگاری های مهم و شنیدنی آن سال ها به شمار می رود، باید به سمع و نظر نسل های بعدی برسد.

همچنین بعضا بازشنوایی این قطعات پس از سال ها برای آنانی که خود زمانی رزمنده بوده اند و یا سال های دفاع مقدس را درک کرده اند هم خاطره انگیز و جالب توجه خواهد بود. در ضمن انتشار کامل قطعات پس از سال ها موجب می شود با عوامل ساخت این گونه آثار نیز آشنایی بهتر و کامل تری برقرار شود و برخی از هنرمندانی که در سال های بعد به تدریج از صحنه موسیقی کنار رفته اند متوجه خواهند شد که تلاش و همت آنان در سال های دشوار جنگ تحمیلی مورد عنایت قرار گرفته و هرگز آنان فراموش نمی شوند و با آثارشان، نامشان در تاریخ موسیقی دفاع مقدس ثبت شده است.

در این راستا، باید گروهی از کارشناسان و پژوهشگران موسیقی دفاع مقدس در هر بخش،  شاخص ترین آثار موسیقایی که طی هشت سال جنگ تحمیلی با مضمون موسیقی دفاع مقدس اجرا شده اند را مورد بررسی کامل و همه جانبه قرار داده و از بین تمامی آثار اجرا شده، شاخص ترین و معروف ترین قطعات را انتخاب کرده و پس از پالایش صوتی این آثار در نهایت قطعات برگزیده روانه بازار موسیقی کشور شوند. در ضمن باید شیوه ارائه به شکلی باشد که شناسنامه کامل هر قطعه نیز درج گردد تا مخاطبان، کاملا در جریان عوامل ساخت یک قطعه و سال ضبط آن قرار گیرند.

قطعات مورد نظر اکنون عمری حداقل 26 سال و حداکثر 34 سال دارند. این آثار در دشوارترین و بحرانی ترین مقطع زمانی تاریخ معاصر کشور، شاخص ترین و مهم ترین آثار موسیقایی و آواها و نواهای این سرزمین بوده اند و باید با نگهداری ویژه و پخش های مکرر در زمان های مناسب هم یاد آن سال ها را گرامی داشت و هم به یاد آن دسته از اهالی موسیقی بود که در چه شرایط خاص این آثار ماندگار را تهیه، تولید و ارائه نمودند.

چون معمولا نهادهای خصوصی به دنبال چنین پروژه هایی – جمع آوری قطعات شاخص موسیقی دفاع مقدس – نمی روند و یا اگر هم این کار را انجام بدهند به صورت کامل و جامع نخواهد بود ، باید یکی از مراکز فرهنگی نظام مانند مرکز موسیقی و سرود صدا و سیما – با توجه به اینکه اکثر این آثار در صدا و سیما تهیه و تولید شده اند – هر چه سریع تر این کار مهم را انجام بدهند تا گنجینه موسیقی دفاع مقدس این قدر مهجور باقی نماند.

قطعا نگاهی تاریخی به سیر ساخت و نحوه ارائه این گونه آثار می تواند منجر به تولید مستندهای تصویری و گردآوری کتاب هایی در این زمینه شود و این امر مستلزم این است که یک پژوهشگر تمامی قطعات شاخص موسیقی دفاع مقدس را با کیفیتی مطلوب و اصل در اختیار داشته باشد.