مادر برام قصه بگو دل تنگه تنگه ، قصه بابا رو بگو…

راه نوا –  با شروع رسمی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در روز سی و یکم شهریورماه سال 1359 خورشیدی، تمام کشور تحت تاثیر این حادثه عجیب و ناگهانی قرار گرفت.

با توجه به فضای ایجاد شده، به تدریج فرهنگ و هنر کشور نیز به سمت تولید آثاری با مضمون دفاع مقدس گرایش پیدا کرد. در این راستا، برخی از اهالی موسیقی در روزهایی که کشور زیر حملات وحشیانه صدامیان قرار گرفته بود تصمیم گرفتند گونه موسیقی دفاع مقدس را بنا نهند و این چنین بود که به تدریج قطعات موسیقی و سایر آواها و نواهایی با مضمون دفاع از دین، اسلام، ناموس، شرف و میهن تولید شدند.

بخشی از اهالی موسیقی کشور در طی هشت سال جنگ تحمیلی حضوری موثر داشتند. برخی از این هنرمندان جهت اجرای آثار موسیقایی به جبهه ها اعزام می شدند و برای روحیه بخشیدن به رزمندگان به اجرای برنامه در نقاط مختلف عملیاتی می پرداختند. حتی برخی از چهره های موسیقی نه به عنوان یک هنرمند بلکه در قامت یک رزمنده به جبهه ها اعزام شده و به دفاع پرداختند. در ضمن نوحه خوانان هم پیوندی عمیق با جبهه ها برقرار کردند و حضوری پررنگ و متوالی در مناطق مختلف عملیاتی داشتند.

لازم به ذکراست، در طی هشت سال دفاع مقدس قطعات موسیقی متنوعی با مضمون جنگ تحمیلی اجرا شدند. در این راستا در ادامه هشت اثر شاخص موسیقی و آوا و نواهای دفاع مقدس را انتخاب کرده و به معرفی آن ها پرداخته ایم.

درباره قطعات موسیقی و آوا و نواهایی که در طی سالهای دفاع مقدس تولید و عرضه شدند باید عنوان کرد که این گونه آثار به لحاظ ساختار موسیقایی در چند بخش مختلف قرار می گیرند. بخشی از این آثار موسیقی بی‌کلام‌اند؛ بخشی دیگر شامل نوحه ها می شوند؛ قسمتی به موسیقی هایی با ساختار کلاسیک و ارکسترال مرتبط می باشد؛ بخشی حاوی سرودهاست که در این بخش نیز سرودهایی بدون همراهی موسیقی و بعضا در پیوند با موسیقی هستند؛ بخشی از آثار با ساختار موسیقی سنتی ایرانی اجرا شده اند؛ بخشی دیگر در ساختار موسیقی محلی ساخته شده اند. همچنین در گونه موسیقی کودک و نوجوان نیز آثار مختلفی ارائه شده است.

لازم به ذکر است که بنا به دلایلی و به دلیل ممنوعیت موسیقی پاپ در طی این هشت سال مورد نظر، قاعدتا اثری از این گونه موسیقایی در بین آثار تولیدی نیست.

***

این پیروزی خجسته باد این پیروزی

1- «صبح پیروزی» (خجسته باد) : محمد گلریز

مدتی قبل از آغاز عملیات بیت المقدس که منجر به آزادسازی خرمشهر گردید ، سفارش اثری موسیقایی به تیم مشهور آن سال ها می شود و آنها هم قطعه ای با مضمون پیروزی در جنگ را تولید می کنند. پس از آزادسازی خرمشهر در سوم خردادماه سال 1361 بلافاصله این قطعه موسیقی که عنوانش “صبح پیروزی” است به صورت متوالی از صدا و سیما پخش و در بین مردم به قطعه خجسته باد مشهور می شود.

گفتنی است، قطعه صبح پیروزی با صدای محمد گلریز خواننده مشهور موسیقی انقلابی اجرا شد. حمید سبزواری در مقام شاعر، احمدعلی راغب در جایگاه آهنگساز و سیدمجتبی میرزاده در سمت تنظیم کننده سایر عوامل خلق این اثر موسیقایی بودند.

این تیم موفق موسیقی آن سال ها که پیش از این قطعه نیز چندین اثر موسیقی انقلابی مشهور را ساخته بودند در تولید این اثر نیز به نحوی بسیار خوب عمل کردند و این قطعه را می توان به عنوان یکی از مشهورترین قطعات موسیقی دفاع مقدس و به زعم نگارنده شاخص ترین اثر تاریخ موسیقی دفاع مقدس نام برد.

ملودی روان و مناسب، تنظیم مطلوب و شنیدنی در کنار شعر قابل تامل، اجرای خوب خواننده و در مجموع فضای حماسی قطعه موجب شدند تا این اثر در تمام ارکان خود واجد شرایط قابل توجهی باشد.

یادآور می شود، این اثر در طول سال های دفاع مقدس به ویژه در روزهای پیروزی آن قدر از رسانه ملی – به درستی – پخش می شد که ورد زبان پیر و جوان شده بود و حتی بچه های دهه شصت که آن سال ها خردسال بودند نیز این اثر را با تمام دشواری کلامی اش برای این قشر سنی، زمزمه می کردند.

گفتنی است ، صبح پیروزی در ساختار موسیقی سنتی ایران و به شکل سرود مانند ساخته و اجرا شده است و ارکستر مجلسی به نوازندگی در این اثر پرداختند.

دانلود

متن شعر صبح پیروزی (خجسته باد):

از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما
جاودانه شد از فروغ سحر پگاه ما
صبح آرزو دمیده از کرانه ها
شاخه های زندگی زده جوانه ها
این پیروزی خجسته باد این پیروزی

خجسته باد این مبارک بهار
به باغبان خجسته باد
خجسته باد این گل افشان دیار
به بلبلان خجسته باد
همیشه بادا وطن بر فراز
این پیروزی خجسته باد این پیروزی

نوبهار ما از کران زمین
پر شکوفه شد شاخه امید
خون هر شهید می دهد نوید
نوبت ظفر این زمان رسید
به کوری دیده دشمنان
شکسته شد سر اهریمنان
صبح پیروزی مبارک باد
این ستم سوزی مبارک باد

حافظ وطن تا خدای ماست
لطف ایزدی رهگشای ماست
درخط سیاه میوه امام

درشب خطر رهنمای ماست
به رغم آن دشمن خیره سر
وطن رها شد ز بیم و خطر
صبح پیروزی مبارک باد
این ستم سوزی مبارک باد

***

خلبـانان ، ملوانان (!) ،ای اميد و فخر ايران

2- «خلبانان» (پرواز کن) : جمشید نجفی

جمشید نجفی یکی از خواننده های فعال موسیقی موسوم به کوچه بازاری در دهه 50 بود. اما این خواننده بر خلاف اکثر همکارانش که در پی پیروزی انقلاب اسلامی یا به خارج از کشور فرار و یا مهاجرت کردند و یا به اجرای آثاری نازل در یکی دو سال ابتدای انقلاب ادامه دادند و یا در نهایت سکوت پیشه کردند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به اجرای آثار ارزشی و انقلابی روی آورد و سرانجام در سال 1360 با اجرای قطعه ای با عنوان “خلبانان” (پرواز کن) نام خود را در موسیقی دفاع مقدس جاودانه ساخت.

گفتنی است، قطعه خلبانان همان طور که از نامش پیداست در وصف خلبانان تیزپرواز و شجاع، در سال های دفاع مقدس سروده و در اوایل جنگ تحمیلی تولید شده است. فیروز برنجان شاعر، ملودی ساز و تنظیم کننده این قطعه است که به زبان فارسی و زبان ترکی البته با گویش آذری اجرا شده است. قطعه به لحاظ ساختار به صورت سنتی و با استفاده از سازهای سنتی و محلی آذربایجانی اجرا شده و از گروه کر نیز در خلال قطعه استفاده شده است.

اما یکی از نکات مبهم این قطعه این است که در بخش ترجیع بند قطعه، ابتدا از واژه خلبانان استفاده می شود و بعد واژه ملوانان نیز ادا می شود که قاعدتا هیچ گونه ارتباطی با این اثر ندارد. چون این قطعه برای نیروی هوایی سروده شده و باید به همان خلبانان بسنده می شد. به نظر می رسد شاعر در این بخش دچار اشتباه بزرگی شده و هرگز هم طی سه دهه اخیر درباره این اشتباه تاریخی، توضیحی ارائه نکرده است. به هر روی، اگر از این اشتباه بگذریم، این قطعه دارای ریتم تندتر نسبت به سایر آثاری است که آن سال ها تولید می شد و وجه حماسی آن در پیوند با ملودی گیرا و روان، موید این است که با اثری موفق مواجه ایم و هنوز نیز به عنوان شاخص ترین قطعه ای که درباره نیروی هوایی اجرا شده می توان از آن نام برد.

یادآور می شود، در اواخر دهه 70 یک بار دیگر جمشید نجفی این قطعه را بازخوانی کرد که در نسخه جدیدتر جابر اطاعتی این قطعه را به صورت پاپ تنظیم نمود. حتی قطعه دارای این پتانسیل است که با تنظیم تازه تر و البته قوی تر توسط نجفی مورد بازخوانی مجدد قرار گیرد و آن اشتباه هم اصلاح شود.

 دانلود

متن شعر خلبانان :

حمله ور شد ارتش خلق ايران
سوي دشمن از زمين و آسمان

نرود جز راه حـــــق و راه دين
چو گرفته درس مكتب از قرآن

خلبـانان ، ملوانان (!)
اي اميد و فخر ايران

خلبانان ، قهرمانان
همره تان لطف يزدان

پرواز كن ، پرواز كن
فرشته حق يارت باد، الله نگهدارت باد

***
 

خلبانلار
ووروشولار ارتشي ميز هـــرياندا
گوي اوزونده، دريالاردا، داغلاردا

حق يولوندان دين يولوندان دونمزلر
نه قدر ، قــــدرت لري وار جانلاردا

خلبانلار، خلبانلار
يوردو موزا افتخار سيز

خلبانلار، اوچا اوچا
دشمنين قلبين ووراسيز

قانات آچ ، قانات آچ
ارتشيميز واراولسون – الله سيزه يار اولسون

***

 ای افتخار ایران زیر لوای قرآن

در جنگ حق و باطل، پیروزیت مبارک

رزمنده ی مسلمان، پیوند نام ایمان

در جنگ حق و باطل، پیروزیت مبارک

***

کربلا کربلا ما داریم می یآییم

3- «کربلا کربلا» : اکبر شریعت

اکبر شریعت رزمنده اهل داراب فارس که برادرش نیز در جنگ تحمیلی به شهادت رسیده، در سال 1363 نوحه ای جذاب با عنوان “کربلا کربلا” که با سایر نوحه های رایج آن سال ها تفاوت هایی نیز داشت اجرا نمود که همان اجرا، وی را در تاریخ موسیقی دفاع مقدس ماندگار کرد. او ادعایی در مداحی و خوانندگی نداشت ولی این کار دلی به شکلی کاملا اتفاقی به صورت تصویری ضبط شد و همان اجرا نام وی و اثرش را جاودانه ساخت.

گفتنی است، فیلم این اجرا از طریق برنامه روایت فتح به روی آنتن سیما رفت و با اقبال مردم مواجه شد. اکنون آن اجرا توانسته از جزیی از یک برنامه تلویزیونی فراتر رود و شکلی مستقل به خود گیرد و به صورت مجزا نماهنگی دیدنی و شنیدنی باشد که در عین حال نیز دارای ارزش فراوان تاریخی است.

از جمله نقاط درخشان اثر این است که؛ این قطعه فقط یک بار با اجرای شریعت خوانده و ضبط تصویری شده است و مانند اغلب آثار دیگر در استدیو ضبط نشده و اصلا قراری برای ضبط حرفه ای آن هم نبوده است. وی با شور و هیجان خاص و ویژه اش اثر را اجرا کرده و ریتم خاص آن و شیوه اجرا چندان شباهتی با مداحی های معمول هم ندارد و بیشتر شبیه یک اثر موسیقایی است که شور، هیجان و حس اقتدار را به مخاطب منتقل می سازد. در ضمن ذکر اسامی شهدای مختلف در این اثر نیز آن را خاص‌تر و خواستنی‌تر ساخته است. در واقع باید عنوان کرد خلاقیتی که شریعت در این اثر انجام داده و اجرای منحصر به فردش باعث شده که این قطعه در تاریخ موسیقی دفاع مقدس اثری متمایز و ممتاز باشد.

در مراسم بزرگداشتی که اواخر سال 92 و با تاخیری 29 ساله و بسیار دیر برای اکبر شریعت در تهران برگزار شد، فیلم برداری که این اجرا را ثبت کرده بود درباره آن روز گفت:«سال 63 ظهر عاشورا بود، در قرارگاه کربلا یک سنگر را زیر زمین ساخته بودند. مدخل آن را پیدا کردیم، ما از بیرون صدای آقای شریعت را شنیده بودیم، وقتی وارد شدیم نوبت سایر رزمندگان بود که بخوانند. ما در آنجا با خواهش و تمنا خواستیم که اجازه دهند یک بار دیگر آقای شریعت بخواند و با خواندن مجدد او ما موفق شدیم که این مداحی را ضبط کنیم.»

همچنین اکبر شریعت در مراسم بزرگداشتش درباره آن روز تاریخی اظهار کرد: «هفت محرم سال 1363 عصر بود که روی خاکریز نشسته بودم. با خودم فکر می‌کردم همه برادران دارند به شهادت می‌رسند پس من چکار کنم. در این فکر فرو رفتم که اینها همه به خاطر کربلا این کار را کرده‌اند و اینجا بود که با مطلع “کربلا کربلا” شروع کردم. این مداحی را وقتی 35 سالم بود خواندم.»

لازم به ذکر است، در مراسم بزرگداشت شریعت به ضبط ‌کنندگان این کلیپ ماندگار مصطفی دالایی، محمد صدری و غلامعلی طلایی نیز هدایایی اهدا شد.

 دانلود

متن شعر کربلا کربلا :

کربلا ، کربلا ما داریم میاییم
اسرای مظلوم ما داریم میاییم

صفدری، حزب اسلامی و یاران دادیم
هفتادودو سردار هفتم تیر دادیم

بهشتی، مفتح، مطهری ها دادیم
مصطفی خمینی، رجایی، باهنر ها دادیم

دستغیب، صدوقی، اشرفی، مدنی ها دادیم
منتظر محمد، اندرزگوها دادیم

کربلا ، کربلا ما داریم میاییم
کربلا ، کربلا ما داریم میاییم

***

 قدوسی، هاشمی، کلاهدوز ها دادیم   

عراقی با چمران جهان آرا دادیم

نامجو، فکوری، فلاحی، قرنی ها دادیم

شیرودی، شریعت، عباس دوران دادیم

نزدیک لشکر کربلا ما جوون ها دادیم

پیروان علی با حسین نوجوون ها دادیم

ارتشی هم سپاه، بسیجی ها دادیم

کربلا ، کربلا ما داریم

***

سوی دیار عاشقان ، رو به خدا می رویم 

4- «سوی دیار عاشقان» : صادق آهنگران

صادق آهنگران، مداح متولد اهواز که اصالتا دزفولی است، در ماه های ابتدایی جنگ تحمیلی وارد عرصه نوحه خوانی در دفاع مقدس شد و با اجرا نوحه های پرشور و تاثیرگذار نام خود را به عنوان شاخص ترین مداح سال های دفاع مقدس ثبت کرد.

لازم به ذکر است، آهنگران در طی سال های دفاع مقدس نوحه های مختلفی را اجرا نمود که برخی آثارش مانند نوحه سوی دیار عاشقان به شهرتی فراوان دست یافت.

شاعر اغلب نوحه های آهنگران، حبیب الله معلمی شاعر اهل بهبهان بود. در ضمن برخی دیگر از نوحه های اجرا شده توسط آهنگران مانند “با نوای کربلا” نیز دارای محبوبیت فراوانی گشت.

 دانلود

متن نوحه سوی دیار عاشقان:

سوی دیار عاشقان، رو به خدا می رویم        

بهر ولای عشق او، به کربلا می رویم     

گرفته ایم جان به کف و نثار جانان کنیم   

هستی خود به راه حق یکسره قربان کنیم

جان و سر و وجود خود فدای قرآن کنیم  

ما به جوار کبریا با شهدا می رویم 

سوی دیار عاشقان، رو به خدا می رویم        

فرشته خو گشته و ز قیدها رسته ایم                       

به لطف بیکران حق همیشه دل بسته ایم

ز ما و من گسسته و به دوست پیوسته ایم    

بهر نجات قدس با عشق و رضا می رویم

جبهه ی اسلامی ما ز نور حق روشن است  

ظلمتو خوف و واهمه در سپه دشمن است

بیم ز لشگر خدا در دل اهریمن است         

چو ما به فرماندهی روح خدا می رویم

سوی دیار عاشقان رو به خدا می رویم 

سنگر مردان خدا سنگر دین خداست        

در دل شب منور از ذکر و نماز و دعاست

منظره های آن ببین چو صحنه ی کربلاست           

حسینیان آمده اند به نینوا می رویم

به کربلای ما بیا برادرم کن گذر              

ولوله ی مبارزان شور دلیران نگر

ناله نیمه های شب سوز دعای سحر                      

بپرس از این برادران بگو کجا می رویم

یکی نشسته گوشه ای خدا خدا می کند     

به رهبر و امام خود ز جان دعا می کند

یکی دگر ز معرفت سخن ادا می کند        

که ما به قربانگه حق رو به منا می رویم

منتظریم کی شب حمله فرا می رسد         

امر ز فرماندهی کل قوا می رسد

دمی که رمز یا علی به گوش ما می رسد   

پی نبرد خصم دون چو شیرها می رویم

وصیتی کرده به من عزیز همسنگرم                      

که من شهید اگر شدم بگو تو با مادرم

طلب نماید از خدا سلامت رهبرم              

گریه مکن مادر من گریه مکن مادر من

با رفقا می رویم با رفقا می رویم

***

ممد نبودی ببينی شهر آزاد گشته

5- «ممد نبودی ببینی»: غلامعلی کویتی پور

محمد جهان آرا فرمانده جوان سپاه خرمشهر بود که در دفاع 34 روزه از این شهر در اوایل جنگ با همراهی نیروهایش دفاع جانانه ای با کمترین امکانات در برابر ارتش رژیم بعث عراق انجام داد که البته در نهایت خرمشهر سقوط کرد. گفتنی است، محمد جهان آرا در سانحه هوایی در مهرماه 1360 به شهادت رسید و و این چنین روز آزادسازی خرمشهر را هرگز به چشم ندید.

جواد عزیزی، یکی از دوستان و همرزمان شهید محمد جهان آرا به مناسبت اولین سالگرد شهادت این شهید بر مبنای ملودی نوحه معروف (لیلا بگفتا ای شه لب تشنه کامان) که در دهه 40 توسط سیدمحمد محزون، نوحه سرای مشهور بوشهری ساخته شد و با صدای گرم جهانبخش کردی زاده معروف به بخشو، مداح شهیر و استثنایی بوشهری اجرا گردید، شعری محاوره با عنوان “ممد نبودی” سرود و خود نیز آن را برای دوستانش اجرا نمود.

سپس عزیزی این قطعه را به حسین فخری مداح جوان و نام آشنای خرمشهری سپرد و فخری نیز قطعه ممد نبودی را با صدای خاص خود برای نخستین بار و در اولین سالگرد شهادت جهان‌آرا این اثر را بر مزار این شهید اجرا نمود.

در ادامه غلامعلی کویتی پور دیگر مداح نام آشنای خرمشهری از فخری درخواست نمود این قطعه را به وی جهت اجرا بسپارد و در ادامه کویتی پور این نوحه را در سال 1362 و در سالروز آزاد سازی خرمشهر در مسجد جامع این شهر اجرا کرد که فیلم این نوحه خوانی نیز از طریق سیما پخش گردید و اثر به شهرتی فراگیر دست یافت.

مسعود کرامتی که وی را به عنوان بازیگر می شناسیم در سال 1372 این قطعه را با تغییراتی در شعر با تنظیمی از محمدرضا علیقلی که به شکل ارکسترال انجام داد، اجرا نمود. این اجرا نیز بارها از صدا و سیما پخش شده است.

اما کویتی پور یک بار دیگر قطعه ممد نبودی را اجرا کرد. وی در سال 1383 در آلبوم غریبانه 2 با تنظیمی از مجید رضازاده این قطعه در ساختار پاپ اجرا نمود. در این اجرا نیز بخشی از شعر تغییر کرد و وظیفه بازسرایی شعر برعهده محمدعلی شیرازی بود. البته گویا کویتی پور یک بار در دهه 70 هم ممد نبودی را با همراهی موسیقی اجرا نموده است.

این قطعه از همان آغازش با واژه ممد شروع می شود. شاعر به دلیل دوستی با جهان آرا از تلفظ گویش محلی در شعر خود استفاده کرده و همین صمیمیت موجب بروز نوعی خلاقیت شده و همین سادگی و البته ملودی قوی و بسیار گیرای آن درکنار اجرای تاثیرگذار، نظر مخاطب را به سوی خود جلب می نماید.

دانلود

متن شعر ممد نبودی :

ممد نبودي ببيني شهر آزاد گشته
خون يارانت پر ثمر گشته

آه و واويــــلا… كو جهان آرا
نور دوچشمان تر ما

امیدم گشته نا امید بعد از هجر تو

یاران می آیند اندر پی تو

موسوی آمد پی تو استقبالش کن

بر کوی رضوان تو مهمانش کن

آه و واویلا کو جهان آرا

نور دو چشمان تر ما

از هجرت ای سردار دل گل ها پژمردند

نخل های شهر ما بی سر می مردند

در دست مردان خدا جامت می ماند

در یاد مستان نامت می ماند

اي نخل غلتيده به خون
اشكي از شادي
هم چو من بفشان … روز آزادي

خيل ياران را … خيز و ياري كن
دشت شادي را … آبـياري كن

نخل در آ تش شعله ور
گر چه شد بي سر
نوبتي ديگر گشته بار آور
شهد پيروزي خوشـهء خرما
زورق  و من … ماهي و دريا

ممد نبودي ببيني
گريهء باران لاله  روياند از تربت ياران
گشته آبادان هرچه ويران شد
تربـت ياران گلباران شد

***

مادر برام قصه بگو دل تنگ تنگه ، قصه بابا رو بگو…

6- «قصه بابا» (مادر برام قصه بگو) : گروه سرود بچه های آباده

گروه سرود بچه های آباده کارش را از نیمه دهه 50 خورشیدی آغاز کرد. این گروه به سرپرستی احمد توکلی در سال 1360 مجددا فعالیتش را در شهر آباده استان فارس آغاز نمود. بچه های آباده در طی دهه 60 و تا حدودی در دهه 70 قطعات متنوعی را اجرا نمودند که همگی دارای مضامین انقلابی و ارزشی بودند.

سال 1366 به یک باره قطعه ای با عنوان “قصه بابا” که بعدا به قطعه مادر برام قصه بگو، مشهور شد به صورت سرود با صدای پسربچه ای که با همراهی گروه کر اجرا شده بود، تمام کشور را درنوردید. این قطعه با لحن محزونش هم برای بزرگسالان جذاب بود و هم توانست نظر مخاطبان کودک و نوجوان را نیز به سوی خود به خوبی جلب نماید. این قطعه آن سال چنان مشهور شده بود که از خیلی مکان ها می شد نوای آن را شنید. از بلندگوهای مساجد گرفته تا مراکزی در برخی نقاط مرکزی شهرهای مختلف که معمولا اعزام ها به مناطق عملیاتی و جبهه ها صورت می گرفت بسیار شنیده می شد و اکنون برای بچه های دهه 60 قطعه ای کاملا نوستالژیک و خاطره انگیز است.

گفتنی است، این قطعه با صدای محمدحسین توکل که آن روزها 13 ساله بود و یکی از دو تک خوان اصلی گروه سرود بچه های های آباده محسوب می شد، اجرا شد. نسخه صوتی این قطعه اولین بار در صدا و سیمای مرکز یزد ضبط شد. همچنین نسخه تصویری آن نیز در صدا و سیمای مرکز فارس ضبط گردید. همچنین اجراهای تصویری این قطعه بعدا در صدای و سیمای مراکز تهران ، اصفهان و یزد نیز ثبت و ضبط شد.

احمد توکلی، آهنگساز، شاعر و سرپرست گروه سرود بچه های آباده که ساخت ملودی و سرودن شعر قطعه قصه بابا هم بر عهده وی بوده است در گفت و گویی درباره ماجرای ساخته شدن این اثر می گوید: «در گروه ‌ما یک دانش‌آموزی داشتیم که پدرش خلبان نیروی هوایی ارتش بود و به شهادت رسیده بود. من یک روز از او پرسیدم که آیا خواب پدرت را می‌بینی؟ او جواب داد: «بله، اتفاقاً همین چند شب پیش خواب دیدم که به سمت پدرم حرکت می‌کنم و به آغوش او می‌روم.» این قضیه برای من انگیزه‌ای شد که از زبان فرزندان شهیدان شعری بگویم و سفارش‌هایی که شهدا برای ما دارند و ما وظیفه داریم آن‌ها را انجام دهیم، بازگو کنم که شد سرود «مادر برام قصه بگو».

توکلی در ادامه می افزاید: «زمانی که این سرود به نیمه رسیده بود، در شیراز خدمت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رسیدیم که آن زمان رئیس‌جمهور بودند و همین مقدار کم را برای ایشان خواندیم. حضرت آقا این سرود را بسیار پسندیدند و پیشنهادهای بسیار خوبی برای ادامه‌ آن دادند. بیش از ۵ ماه طول کشید تا نظرات ایشان را اِعمال و سرود را مجدداً اجرا کردیم.

ایشان در آن دیدار گفتند که سعی کنید بیشتر از نقاط قوت بگویید و نه از نقاط ضعف. فرمودند: اکنون ایراد بیشتر اشعار این است که در آن‌ها یک ضعفی دیده می‌شود و شما کاری کنید که بتوانید قدرت را نشان بدهید. من هم تمام تلاشم را برای تحقق این امر انجام دادم و در بیت آخر کودک به مادرش می‌گوید غصه نخور، چرا که حسین علیه‌السلام و بابای من در کنار هم هستند.»

سرپرست گروه سرود بچه های آباده در ادامه اضافه کرد: « من هم شعر را می‌گفتم، آهنگ را می‌ساختم و بدون هیچ‌گونه ابزار موسیقی، این‌ها را با هم تنظیم و تلفیق می‌کردم. ما تنها یک ارگ معمولی داشتیم و یک دوستی هم داشتیم که برای ما نی می‌زد. آن موقع مانند امروز نبود که برویم در استودیو و بچه‌ها جدا روی آهنگ بخوانند و بعد آن‌ها را میکس کنیم. در همان حالی که بچه‌ها می‌خواندند، سازها هم با هم نواخته می‌شد و کیفیت ضبط هم بسیار پایین بود. ما هم این نوارهای بی‌کیفیت را به صداوسیما می‌دادیم و آن‌ها هم همان را پخش می‌کردند، چون سطح امکانات در آن روزها همین بود.»

به هر روی، گروه سرود بچه های آباده طی آن سال ها چندین قطعه دیگر را نیز اجرا نمودند که برخی از آثار آنها به شهرت فراوانی نیز دست یافت ولی «قصه بابا» سرنوشت دیگری یافت و آن چنان محبوب و شاخص شد که اکنون از آن به عنوان یک اثر موسیقایی شاخص دفاع مقدس می توان نام برد.

قطعه “قصه بابا” یا “مادر برام قصه بگو” که با گویش آباده ای اجرا شده، حرف دل بخشی از بچه های دهه 60 بود. ملودی گیرا و روان، شعر واقع گونه، صمیمی و تصویری اثر در کنار اجرای تاثیرگذار و احساسی خواننده و تنظیم ساده و مناسب آن این قطعه را به اثری دوست داشتنی و خاطره انگیز مبدل ساخته است.

البته لازم به ذکر است که این قطعه در سال های پس از پایان جنگ دیگر از رسانه ملی پخش نشد تا اینکه چند سال پیش مجددا بخش هایی از آن از طریق صدا وسیما پخش گردید و نسخه اصلی آن در فضای مجازی نیز قابل مشاهده است.

 دانلود

متن شعر قصه بابا :

مادر برام قصه بگو دل تنگ تنگه
قصه بابا رو بگو دل تنگه تنگه
مادر مادر مادر مادر

مادر برام حرف بزن از ایمونش بگو
مادر برام حرف بزن از پیمونش بگو
مادر تو دونی و خدا از خوبی هاش بگو
از مهربونی و از مهر و وفاش بگو
از جونفشونی و از رزم بابام بگو
مادر مادر مادر مادر

دیشب خواب بابا رو دیدم دوباره

نوری بهشتی دیدم بر چهره داره
وقتی به نزدیک بابا رسیدم
دیدم ملائک به دورش بیشماره
نگاش کردم دلم لرزید
صداش کردم به روم خندید
بغل واکرد منو بوسید
لباش خندون چشاش گریون

منو بویید منو بوسید
بابا منو بوسید بابا منو بویید
با دیدن اشکم خون در رگش جوشید
بابا نوازش کرد بابا سفارش کرد
در جنگ با دشمن ننگه که سازش کرد
مادر مادر مادر مادر

بابا برام یه لاله چید

منو تو آغوشش کشید
درد دلامو که شنید

حرف حسین و پیش کشید
خونم مگه رنگین تره خون حسینه
جونم مگه شیرین تره جون حسینه
یه جون اگه دادم به راه دین و ایمون
صد جون هزارونش به قربون حسینه
بگو به مادر هرگز نخور غم
حسین و بابا هستند باهم
مادر نخور غم نگیر ماتم
حسین و بابا هستند باهم

***

ای لشگر صاحب زمان، آماده باش، آماده باش

7- «ای لشگر صاحب زمان» : صادق آهنگران / مهدی شمس نیکنام

قطعه “ای لشگر صاحب زمان” مشهورترین نوحه ای است که صادق آهنگران در سال های دفاع مقدس با سروده ای از حبیب الله معلمی در جمع پرشور رزمندگان اسلام اجرا کرد و بسیار محبوب و مشهور گشت.

گفتنی است، این قطعه مدتی بعد توسط ارکستر سمفونیک تهران با تنظیمی از حشمت اله سنجری با اجرای مهدی شمس نیکنام، خواننده توانمند کلاسیک و همراهی گروه کر با ساختاری ارکسترال کلاسیک اجرا و ضبط گردید.

در برخی منابع نام آهنگساز این قطعه “نایدانف لهستانی” ذکر شده است که چندان صحیح به نظر نمی رسد. لازم به ذکر است، نایدانف در آن سال ها در ایران زندگی می کرد و برخی قطعات موسیقی را نیز ساخت ولی بعید به نظر می رسد که وی سازنده این اثر باشد چون آهنگران با همین ملودی این قطعه را پیش از این، اجرا کرده بود و بعدا سنجری آن را برای ارکستر تنظیم نمود.

ملودی مناسب قطعه همراه با ریتم حماسی و کلام صریح و قابل تامل آن و اجرای تاثیرگذار، موجب خلق اثری ماندگار در حوزه موسیقی دفاع مقدس شده است.

دانلود سرود

دانلود نوحه

متن شعر ای لشگر صاحبزمان:

ای لشگر صاحب زمان، آماده باش، آماده باش

بهر نبردی بی امان، آماده باش، آماده باش

رزمندگان جان به کف، روز شجاعت آمده

ای لشگر روح خدا، گاه شهادت آمده

این نیروی اسلامیان، تا بی نهایت آمده

از بهر دفع دشمنان، آماده باش، آماده باش

از شوق دیدار حسین، دل ها همه شیدا شده

از عاشقان کربلا، پوشیده این صحرا شده

در قلب این جنگاوران، شوری ز نو برپا شده

ای کوه راسخ، پر توان، آماده باش، آماده باش

بهر سرافرازی ببند باند شجاعت بر سرت

بهر ملاقات خدا، بنما معطر پیکرت

بربند کوله پشتی زرمنده ی همسنگرت

بنما سلاحت امتحان، سرنیزه ها، فانسقه ها،

بندید محکم بر کمر بندید بند کفش ها، با سرعت شیران نر

بهر وداع آخرین، بوسید روی یکدگر

گویید با همسنگران، آماده باش، آماده باش

 گیرید علمداران همه، مردانه بیرق ها به کف

 با نظم و ترتیب آورید، رو سوی میدان شرف

از میمنه، وز میسره، حمله کنید، از هر طرف

تازید چون شیر ژیان، آماده باش، آماده باش

ثابت قدم در سنگر قرآن، تو کوهی پا به جا

دندان فشرده روی هم، سر را سپرده بر خدا

دیریست با دقت همه، زیر نظر، قوم دغا  

گفته امیر مؤمنان، آماده باش، آماده باش

باشید با هم متحد، یاران و همکار حسین

رو سوی ارض کربلا، آرید زوار حسین

هستید جمله آرزومندان دیدار حسین

ای عارفان، ای عاشقان، آماده باش، آماده باش

ای سرور لب تشنگان، شو شافع فردای ما

شوری فکن به عشق تو، بر این دل شیدای ما

باشد کنون فرزند تو، فرمانده و مولای ما

لطف خدا بر ما عیان، آماده باش، آماده باش

ندای هل من ناصر حسینی، لبیک یا خمینی

 پیش بسوی حرم حسینی، لبیک یا خمینی

***

یاران چه غریبانه ، رفتند از این خانه

8- «غریبانه» : غلام کویتی پور و …

قطعه “غریبانه” یکی از آثار شاخص موسیقی دفاع مقدس است که توسط پرویز بیگی حبیب آبادی در اوایل جنگ تحمیلی سروده شده است.

بیگی حبیب آبادی در گفت و گویی درباره نحوه‌ سرودن شعر “غريبانه” می گوید: «غروب 29 آذر 1360 با جمعي از هنرمندان براي اجراي برنامه‌هاي فرهنگي به خطوط مقدم جبهه‌ جنوب اعزام شديم و براي نخستين بار توانستيم از محله كوته‌شيخ خرابه‌‌هاي خرمشهر را ببينيم.

وي ادامه داد: غروب بود كه آنجا رسيديم و پيرمردي كه اهل يزد بود و65 سال سن داشت به استقبال ما آمد كه اشاره به “اباذر” در اين شعر، اشاره به حضور اين پيرمرد در آن روزهاست.

بيگي حبيب‌آبادي بيان داشت: در راه رسيدن به خرمشهر ماشين ما موردهجوم خمپاره‌هاي دشمن قرار گرفت ولي هيچ‌يك از آنها به ماشين اصابت نكرد ولي ماشيني كه پشت سر ما در حال حركت بود و تعدادي از بسيجيان در آن حضورداشتند، متلاشي شد و همگي آن عزيزان به شهادت رسيدند و قسمت “افتاده سري سويي” اشاره به آن لحظه دارد.

شاعر غزل «ياران چه غريبانه» گفت: وارد شهر كه شديم ديديم كه روي پارچه‌هايي نوشته شده است “ما غريبانه مي‌جنگيم و غريبانه به شهادت مي‌رسيم” همه اين صحنه‌ها باعث شد كه اين شعر در ذهنم شكل بگيرد و در آن زمان اين شعر را سرودم كه به لطف حضرت حق تا به امروز جاري و ساري است.»

یادآور می شود، برای نخستین بار شعرغریبانه توسط فرج الله سلحشور، کارگردان مشهور به صورت دکلمه اجرا شد. سپس حسام الدین سراج برای اولین بار با موسیقی به اجرای آن پرداخت. اما با اجرای غلامعلی کویتی پور، این اثر به شهرت رسید. همچنین حسین فخری و صادق آهنگران دیگر مداح های مطرحی هستند که این شعر را اجرا نمودند. در ضمن غلام کویتی پور در آلبوم غریبانه 1 این قطعه را با تنظیم مجید رضا زاده به صورت پاپ در سال 1382 اجرا نمود. کویتی پور بار دیگر در آلبوم خاموش و با تنظیمی از فرزین قره گوزلو در سال 1388 این اثر معروف را بازخوانی کرد.

شعر صمیمی و قابل تامل، در کنار ملودی گیرا و جذاب و اجرای خوب خواننده موجب خلق اثر مانا در تاریخ موسیقی دفاع مقدس شده است.

 دانلود

متن شعر غریبانه :

یاران چه غریبانه، رفتند از این خانه

هم سوخته شمع ما، هم سوخته پروانه

بشکسته سبوهامان، خون است به دل هامان

فریاد و فغان دارد، دردی کش میخانه

هر سوی نظر کردم، هر کوی گذر کردم

خاکستر و خون دیدم، ویرانه به ویرانه

افتاده سری سویی، گلگون شده گیسویی

دیگر نبود دستی، تا موی کند شانه

تا سر به بدن باشد، این جامه کفن باشد

فریاد اباذرها، ره بسته به بیگانه

لبخند سروری کو، سرمستی و شوری کو

هم کوزه نگون گشته، هم ریخته پیمانه

آتش شده در خرمن، وای من و وای من

از خانه نشان دارد، خاکستر کاشانه

ای وای که یارانم، گل های بهارانم

رفتند از این خانه، رفتند غریبانه

***

چند لحظه درنگ :

1- علاوه بر هشت اثر شاخص فوق که در طی هشت سال دفاع مقدس و با موضوع دفاع مقدس اجرا شده اند می توان به چند اثر معروف موسیقی دیگر نیز اشاره کرد. به طور مثال :

الف: قطعه “جنگ جنگ تا پیروزی” با اجرای رشید وطن دوست و با همراهی ارکستر سمفونیک تهران با تنظیمی از حشمت اله سنجری اجرا گردید.

ب: قطعه “سلاح را برگیریم” با اجرای محمدعلی قدمی در ساختار موسیقی سنتی اجرا شد.

2- در سال های دفاع مقدس و در برخی مناطق مختلف کشور، قطعات موسیقی با گویش های محلی و با موضوع دفاع مقدس اجرا گردید که در محدوده آن استان و یا استان های همجوار به شهرت فراوانی دست یافتند ولی چون این قطعات در سراسر کشور چندان معروف نشدند در این گزارش به آنها اشاره نکردیم.

این قطعات شاخص موسیقی محلی را می توان در گزارشی مجزا مورد توجه و بررسی قرار داد. یادآور می شود، در این بخش می توان به قطعات مشهوری که در استان های لرستان، کرمانشاه – آن سال ها باختران نامیده می شد – ، آذربایجان و … اشاره کرد.

3- برخی قطعات مشهور موسیقی که گمان می شود در طی آن هشت سال اجرا شده اند ولی وقتی به تاریخ دقیق ضبط آن ها مراجعه می کنیم پی می بریم این آثار قبل از شروع جنگ تحمیلی ضبط شده اند. به طور مثال:

الف: یکی از این آثار قطعه “کجایید ای شهیدان خدایی” با اجرای بیژن کامکار است که این اثر در سال 1358 اجرا و ضبط شده است.

ب: قطعه “کاروان شهید” با صدای شهرام ناظری نیز قبل از آغاز جنگ تحمیلی ضبط شده است. به گواهی آلبومی که این اثر در ان برای نخستین بار عرضه گردید، تاریخ ضبط اثر در تابستان 1359 درج شده است که جنگ تحمیلی هنوز شروع نشده بود.

4- قطعه محلی لری “دایه دایه وقته جنگه” با اجرای محمد میرزاوندی نیز یکی از آثار مشهور موسیقی است که در سال های دفاع مقدس اجرا شد و نزد مخاطبان به خصوص اقشاری که با گویش لری تکلم می کردند محبوب شد. اما چون این اثر برای نخستین بار در سال های قبل از انقلاب توسط رضا سقایی اجرا شده بود، نمی توان آن را به عنوان یک اثر ارژینال دفاع مقدسی محسوب کرد.

5- برخی قطعات موسیقی کودک و نوجوان (به خصوص رده سنی کودک و خردسال) در طی سال های دفاع مقدس اجرا شده اند که برای بچه های دهه 60 بسیار خاطره انگیز و مانا هستند که باید در پرونده ای مجزا به این آثار شنیدنی پرداخت.

6- بسیار تلاش کردیم که در گزینش 8 قطعه، رعایت انصاف صورت گیرد و واقعا آثاری که با اقبال بیشتری در طی آن هشت سال مواجه شدند، مورد توجه قرار گیرند و در ضمن چند اثر شاخص دیگر را نیز به صورت مختصر معرفی نماییم. ولی به هر روی، به دلیل اینکه گنجینه کامل موسیقی دفاع مقدس در اختیار ما قرار ندارد ممکن است برخی دیگر از قطعات نیز شایستگی معرفی و پرداختن داشته باشند که به صورت ناخواسته از دید ما دور مانده باشند.

7- متاسفانه بعضا آن قدر در حق موسیقی دفاع مقدس و معرفی صحیح و کامل آن از جانب متولیان موسیقی کوتاهی صورت گرفته است که حتی در مواجه با یک اثر ممکن است سال ها عنوان اثر هم به درستی معرفی نشده باشد.

8- آیا گنجینه موسیقی دفاع مقدس روزی به صورت کامل و جامع در اختیار مردم قرار خواهد گرفت؟!