جاوید: غدیریه‌خوانی همزمان با واقعه غدیر خم متولد شده است
راه نوا – از روز گذشته، به مناسبت عید غدیر، فرهنگسرای رازیِ تهران میزبان جشنواره «نغمه‌ها و مناقب علوی» شده است.
این جشنواره دو روزه که زیر نظر هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی برگزار می‌شود، در اولین دوره برگزاری خود، بر نغمه‌ها و مناقب امام علی در موسیقی نواحی متمرکز شده است.
شرکت‌کنندگان در این جشنواره را گروههای موسیقی هیوا (مهاباد)، شاهو (دالاهو در استان کرمانشاه)، عاشیق سلجوق شهبازی (میانه)، نجوای کتول (کتول در استان گلستان) و تک‌خوانانی از جمله صمد حبیبی، احمدحسن راهی‌مالکی، رضا کدخدایی، بخشی خالد سعادتی و غفور محمدزاده تشکیل می‌دهند.
در این جشنواره همچنین از سیدمحسن مصطفی‌زاده، پژوهشگر حوزه ادب و فرهنگ که سال‌هاست در زمینه مناقب علوی و بحث غدیریه فعالیت می‌کند، تجلیل خواهد شد.
در همین ارتباط با هوشنگ جاوید گفت‌و‌گو کرده‌ایم و او درباره تفاوت غدیریه‌خوانی در ایران و کشورهای عربی بر اساس الحان متفاوت و چشم‌انداز این جشنواره توضیح داده است.
تولد جشنواره‌ای به نام نغمه‌ها و مناقب علوی
من طرحی داشتم که در سال جاری با بابک ربوخه، مدیر امور موسیقی و سرود سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، در میان گذاشتم، مدت‌ها بود که دوست داشتم رویدادی ویژه غدیریه‌خوانی راه‌اندازی کنم و چند بار هم برای انجامش خیز برداشته بودم که نشده بود.
طرح را که ارائه دادم، با توجه به این که ساکن مشهد هستم، یک یا دو روز بعد خواستند به تهران بیایم و گفتند فرهنگسرای رازی هم طرحی در این زمینه دارد و می‌توانیم با یکدیگر همفکری کنیم. بعد از دو جلسه دیدار حضوری با مدیران این فرهنگسرا به طرحی مشترک رسیدیم با عنوان جشنواره نغمه‌ها و مناقب علوی که فقط مناقب علوی نباشد و انواع نغمه‌ها و آواهایی را که مربوط به غدیر و غدیریه است دربرگیرد که شامل پیامبر (ص)، ولایت و حضرت علی (ع) می‌شود، یعنی هم مناقب علوی و هم نعت پیامبر.
اولین غدیریه‌خوانیِ تاریخ
سابقه غدیریه‌خوانی دقیقا به روز غدیر برمی‌گردد. در این روز، حسان بن ثابت یکی از بهترین شاعران دوران پیامبر (ص) که در واقعه غدیر حضور داشت، بعد از اعلام پیام ولایت و وصایت از رسول اکرم، اجازه خواست تا شعری در این مورد بسراید که با درخواستش موافقت شد. یعنی اولین غدیریه ۱۴۰۰ سال پیش سروده شده است.
به این ترتیب از همان لحظه شکل‌گیری واقعه غدیر، شاعران به سمت ستایش آن در سروده‌هایشان رفتند. مرحوم علامه امینی در کتاب مبارک «الغدیر» به صورت مفصل به این قضیه پرداخته و اسناد مختلفی ارائه داده است که نشان می‌دهد غدیریه‌سرایی از کجا شروع و ادامه پیدا کردنش چطور موجب شکل‌گیری قالبی شعری به همین نام شد.
ردِ پای غدیریه‌سرایی در ادبیات فارسی از کسایی‌مروزی، شاعر قرن چهارم هجری‌قمری تا امروز قابل پیگیری است. یعنی بیش از هزار سال است که ایرانی‌ها غدیریه می‌گویند و اتفاقا چند سال پیش هم تیمی تشکیل شد برای گردآوری همین اشعار که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قالب کتابی به چاپ رسید. قبل از آن نیز روانشاد استاد احمد احمدی‌بیرجندی، کتاب «در ساخل غدیر» را گردآوری کرده بود.
چون قالب‌شناسی این اشعار صورت گرفته، حیف است نوع الحانی را که اشعار را روایت می‌کنند، در دست نداشته باشیم و امیدواریم قدمی که امسال با جشنواره نغمه‌ها و مناقب علوی برداشته شده است، با شناسایی و گردآوری الحان و آوازهای ساخته شده در حوزه موسیقی غدیر ادامه پیدا کند.
الحان ایرانی یا عربی؟
غدیریه‌های فارسی در قالب مثنوی، غزل، قصیده، رباعی، دو بیتی و حتی شعر سپید سروده شده و می‌شوند و به تبعیت از آن آوازها و لحن‌ها نیز از موسیقی ردیف دستگاهی نشات می‌گیرند و الحان عربی به آن شکل در آن‌ها دیده نمی‌شود جز در قسمت‌هایی از استان‌های جنوبی مثل خوزستان، بوشهر، آبادان، اهواز، سوسنگرد و… که محل سکونت هم‌وطنان عرب‌مان است و ممکن است تا حدودی و نه به شکل کامل، وامدار الحان عربی کشورهای همجوار باشند. یعنی حدودا ۳۰ درصد شیوه‌های آوازی‌شان ممکن است وام گرفته از موسیقی آوازی عربی رایج در کشورهای خلیج‌فارس باشد اما ۷۰ درصدش همچنان همان الحان ویژه عرب‌های ایران را دارد که بسیار هم زیباست و با رباب یا عود و آواز تک‌خوان‌ها ارائه می‌شود. به عنوان مثال امسال احمدحسن راهی‌مالکی را از اهواز داریم که هم خواننده است، هم مبتهل و هم قاری قرآن و الحان ویژه غدیر را به زیبایی اجرا می‌کند.
چگونگی حضور شرکت‌کنندگان در جشنواره امسال
امسال چون دوره اول جشنواره است، شرکت‌کنندگان را از طریق انتشار فراخوان انتخاب نکردیم، چون مطمئن بودیم گروههای زیادی متقاضی حضور می‌شوند و امکانات‌مان جوابگو نیست. با توجه به بودجه کمی که فرهنگسرای رازی در اختیار داشت و نظر به فرصت اندک‌مان تصمیم گرفتیم با همفکری یکدیگر گروه‌هایی را پیشنهاد دهیم و پیشنهادات را براساس مسائل مالی پایین و بالا و کسانی را انتخاب کنیم که رفت‌و‌آمدشان به تهران آسان‌تر باشد و دشواری کمتری را متحمل شوند. تا آن‌جا که اطلاع دارم بودجه جشنواره هم از طرف سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران تامین می‌شود.
اولین دوره؛ تماشاخانه‌ای، دوره بعد؛ در شاخه‌های مجزا
این جشنواره آن طور که عزیزان ما در فرهنگسرای رازی مدنظرشان بود، امسال به صورت تماشاخانه‌ای و برای آشنا شدن مردم با اشکال گوناگون این نغمات و صرفا در حوزه موسیقی نواحی است و سال بعد به صورت گسترش‌یافته، در سطحی ملی، در شاخه‌های مختلف و به صورت رقابتی برگزار می‌شود.
این شاخه‌ها شامل موسیقی تلفیقی، موسیقی ردیف دستگاهی، موسیقی مذهبی آوازی و… خواهند بود. همچنین در هر دوره از جشنواره از یک یا دو نفر از چهره‌هایی که در زمینه ادبیات و شعر یا موسیقی مربوط به غدیریه‌خوانی کار شایسته‌ای انجام داده‌اند، تجلیل خواهد شد که امسال در مورد سیدمحسن مصطفی‌زاده، شاعر و پژوهشگر حوزه ادب و فرهنگِ ساکن خراسان که سال‌هاست در زمینه مناقب علوی و بحث غدیریه فعال است، صورت خواهد گرفت.
ما چون امسال شروع کارمان با موسیقی نواحی است، تلاش می‌کنیم به اصالت‌ها پایبند باشیم و کارها را به شکل و شیوه‌ای اصیل ارائه دهیم اما در دوره‌های بعد دست شرکت‌کنندگان باز است و جای نوآوری هم وجود دارد.
نظرات