من هرگز نمی‎توانم در موضعی با آمریکا همراه باشم

راه‌نوا- بی بی سی (رسانۀ رسمیِ پادشاهی استعمارگر بریتانیا) به تازگی در یکی از برنامه‎های خود با غرب‎زده‎ترین و نوگراترین شاعر امروز عرب یعنی علی احمد سعید آدونیس به گفت و گو نشسته است. آدونیس، چهرۀ جهانی شعر معاصر همواره به عنوان شاعر و متفکری سکولار و بیگانه با دین و سنت در جهان عرب شناخته شده است، هرچند کمتر کسی منکر خلاقیت‎ها و اهمیت والای ادبی اوست.

در طی این گفتگو مخاطب نمی‎تواند به نگاه جانب‎دارانه و اغراق‎آمیز و حتی حرکات اغراق‎آمیزِ دست و صورتِ گزارشگر بی بی سی _که گویا افغانستانی است_ توجه نکند. اغراق‎هایی که گاه حالتی طنزآمیز به خود می‎گیرند و موجب خندۀ مخاطب هوشمند می‎شوند. گزارشگر در این گفتگو مدام سعی می‎کند تا از آدونیس سخنانی ضد دین، ضد حکومت‎های دینی، ضد اسلام و حتی ضد سنت را بیرون بکشد و با توجه به عقائد آدونیس تا حدی هم موفق می‎شود. اما نکته اینجاست که نگاه و سخن آدونیس با توجه به بسترهای عربی کشورهای امروز عرب است در حالیکه مخاطب برنامه، مخاطب بخش بی بی سی فارسی است. لذا بعضی از مفاهیم و مطالب با توجه به این تغییر حوزۀ فرهنگی و سیاسی بسیار متفاوت‎اند.

خوشبختانه آدونیس در چند بخش از سخنانش به این تفاوت اشاره می‎کند. او وقتی از ضدیتش با اسلام سخن می‎گوید تأکید می‎کند بین اسلام ایران، اسلام سعودی و اسلام پاکستان تفاوت وجود دارد. اما آنچه مد نظر آدونیس و محل اصلی دعوا و انتقاد اوست قرائت اکثریت از اسلام یعنی اسلام سنی (در بعد مذهبی) و اسلام سعودی (در بعد سیاسی) است، مخصوصاً اسلامی که شاید قرائتی اشتباه است و هیچکس جز خود را تحمل نمی‎کند، برخلاف قرآن که امر بر «لا اکراه فی الدین» کرده و هدایت را موقوف ارادۀ الهی می‎داند نه خواست افراد. همچنین او تأکید می‎کند برخلاف نظر گزارشگر قصد نابود کردن سنت اسلامی و میراث قدیم را ندارد، بلکه هدف او بازخوانی است.

در بخش دیگری از این مصاحبه گزارشگر که همۀ نظرات و انتقادات خود را با عبارت «منتقدان بر این باورند» بیان می‎کند! از آدونیس به خاطر اینکه در جریان انقلاب مردم سوریه در کنار آن‎ها نبوده انتقاد می‎کند. آدونیس در پاسخ به گزارشگر می‎خندد و می‎گوید آیا ما واقعاً الآن شاهد یک انقلاب مردمی هستیم؟ آدونیس در ادامه با اشاره به مقالات خودش در ابتدای اعتراضات سوریه می‎گوید من چطور می‎توانم از اسلامگرایانی حمایت کنم  که هم داعیۀ اسلام دارند و دیگران را به خاطر اختلاف مذهبی گردن می‎زنند، هم مزدورند و هم مورد حمایت آمریکا. آدونیس در ادامه با انتقاد از آمریکا می‎گوید آمریکایی که آغازش با ستم و غصب سرزمین مردم سرخ‎پوست بوده و همۀ تاریخش با استعمار و ظلم همراه بوده چگونه می‎خواهد حامی و هدایت‎گر انقلاب مردم سوریه و هر انقلاب مردمی دیگری باشد؟ او تأکید می‎کند هرگز نمی‎تواند در موضعی با آمریکا همراه باشد.

در بخشی دیگر از این گفتگو، گزارشگر، نسبت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را با سیاست خارجی کشورهای عربی از آدونیس سوال می‎کند. این شاعر مطرح سوریایی در پاسخ از برتریِ غیرقابل مقایسۀ  ایران نسبت به کشورهای عربی سخن می‎گوید و تأکید می‎کند برخلاف کشورهای عربی که زمین بازی و بازیچه‎دستِ غربی‎ها و استعمارگران هستند، ایران موضعی مستقل دارد و از جایگاهی برابر با دیگر کشورها روبه‎رو می‎شود.

وقتی سخن از شعر ایران می‎شود، آدونیس از خیام به بزرگی یاد می‎کند و تأکید می‎کند به خاطر خواندن ترجمه‎ای خوب توانسته با خیام ارتباط برقرار کند. او سطح شعر ایران را عالی عنوان می‎کند اما از اظهار نظر دربارۀ شعر معاصر _به خاطر نبودن همین ترجمۀ خوب_ خودداری می‎کند، هرچند شاعرانی چون فروغ فرخزاد و احمد شاملو را تا حدی می‎شناسد.

در بخش‎های پایانی گفتگو، گزارشگر افغانستانیِ پادشاهی استعمارگر انگلیس سعی می‎کند تا شعری که آدونیس در ابتدای انقلاب برای انقلاب اسلامی مردم ایران سروده است را تناقضی در فکر و اندیشۀ او _به عنوان یک متفکر و شاعر سکولار_ مطرح کند تا شاید شاهد عقب‎گرد آدونیس از آن شعر پس از این سی و هفت سال باشد. اما آدونیس با حمایت مجددش از شعر قدیمی خود تأکید می‎کند سرایش آن شعر دو دلیل داشت. یکی اینکه قیام مردم ایران قیام علیه یک پادشاهی بود و او همواره ترجیح می‎دهد با مردمی که علیه ستمگری و پادشاهی مبارزه می‎کنند همراه باشد. دلیل دیگری که آدونیس مطرح می‎کند این است که انقلاب اسلامی ایران قیامی استثنایی و تحولی متمایز در آن عصر بود، چه اینکه انقلاب یک گروه نظامی یا یک حزب نبود، بلکه در این انقلاب تمام اقشار مردم با هم متحدانه حضور داشتند.

منبع: شهرستان ادب