آغاز «دوران جدیدِ» مداحی ایرانی

راه‌نوا- ۱- می‌توان گفت روضه و مداحی بعنوان یک رسانه اثرگذار و مکمل منابر علما از زمان مرحوم کافی وزن جدی و تعیین کننده در مناسبات سیاسی و اجتماعی به خود گرفت. او متوجه بود که همگام با راه اندازی مهدیه‌های مختلف در سراسر کشور نیاز به یک رسانه فراگیر هم دارد. همین شد که مشروب فروشی‌ای را که جنب مهدیه تهران بود با پول خیرین می‌خرد و تشکیلات «نغمه سرای اسلامی» را راه‌اندازی می‌کند. نغمه سرای اسلامی در اختیار حاج عباسعلی ضرغام  و علی حاج محمد حسن قرار می‌گیرد. کافی آنها را بخوبی می‌شناسد. آنها نوارهای سخنرانی و مداحی مهدیه را ضبط می‌کنند و بلافاصله بعد از تمام شدن مراسم به مردم می‌فروشند.

کافی می‌‎خواست «صدا» به همه برسد. کار نغمه سرای اسلامی گرفت و علاوه بر مهدیه تهران، سخنرانی و مداحی‌های مهم و معروف سایر هیئات را هم ضبط و پخش می‌کند. نغمه سرای اسلامی در استان‌های دیگر هم شعباتی راه‌اندازی می‌کند. نوارهای کافی همه جای کشور دست به دست و کپی می‌شود. غیر از کافی حالا همه مداحی‌های استان‌ها در شبکه گسترده نغمه سرا قرار گرفته و هرکس در هرجا به همه چیز دسترسی دارد.

همه اینها قبل از انقلاب شروع شد. درست از وقتی که جامعه مومن کشور رسانه‌ای نداشت. صدایی فراگیر نداشت که هوادارانش بشنوند و کسی احساس مسئولیتی دربرابر آن نمی‌کرد. در چنین شرایطی مداحی‌های کافی تبدیل به بهترین روضه‌ها و نواهای مردم شد. همین جلسات روضه بود که شور عاشورا و عزت و عظمت مکتب حسینی را در دل‌ها زنده کرد و ملتی برای احیای استقلال و عزت خود دست به انقلاب زدند.

۲- این آغاز ماجرا بود. چند سالی از انقلاب می‌گذشت و درست در روزهای سخت مقاومت در برابر تعدی رژیم بعث عراق و حامیان بین المللی صدام، سبک جدید حاج منصور ارضی در روضه‌خوانی میان مردم محبوب شد. کافی سخنرانی بود که آخر مجلسش روضه می‌خواند اما ارضی یک مداح کامل است.روضه‌خوانی‌ها و مداحی‌های او بار دیگر حال و هوای مقاومت را رونق می‌بخشد. عباسعلی ضرغام تعریف می‌کند که یکروز برای ضبط صدای حاج منصور به مجلس او می‌رود. همه چیز را مهیا می‌کند اما حاج منصور با ضبط صدایش مخالفت می‌کند. حاج عباسعلی به او می‌گوید: «این مردم صدا می‌خواهند. وقتی داخل خودرویشان می‌نشینند باید چیزی گوش کنند. اگر منصور ارضی نبود، خب …!». با این حرف‌ها ضبط جلسات حاج منصور هم آغاز می‌شود.

حالا صدای حاج منصور همه جا پیچیده است و اهل روضه گوش به نواهای او سپرده اند. شاگردان و یاران منصور ارضی در حال تربیت هستند و این خط با حضور جوانانی مانند سعید(علی اصغر) حدادیان، حسین سازور، محمدرضا طاهری و… رونق بیشتری می‌گیرد.

در کنار خطی که منصور ارضی پیش می‌برد،  در روزهای دفاع مقدس مداحی جنوبی هم با نوحه‌هایش گل می‌کند. از غمِ خوزستان می‌خواند و دل همه را می‌سوزاند. بالاخره به دیدار امام می‌آید و امام به او می‌گوید که «حماسی بخوان». پس از آن نوارهای آهنگران است که حسابی پرطرفدار می‌شود. روزهای مقاومت و حماسه سرایی‌های او الگوی مداحی را در محتوا و نوع اجرا تغییر می‌دهد و این خط همچنان ادامه دارد…

در دوران بعد از انقلاب و در مقاطع مختلف، نسل‌های متعددی از روضه‌خوانان میان مردم نمایان شدند. از کافی و ارضی گرفته تا آهنگران، محسن و مرتضی طاهری، محمود کریمی و حسن خلج و … . هرکدام در دوره‌های مختلف توانستند جوانان و اکثریت جامعه را درگیر خود کنند و هنوز آنانی از ایشان که در قید حیات هستند، پامنبری‌ها و روضه نشین‌های خاص خود را دارند و در گوشه‌ای از خاک ایران هر بار به مناسبتی مراسم و مجلسی دارند. تغییر سبک‌ها در تغییر ذائقه و اقبال عمومی مردم مسئله اصلی بود. سبک ارضی متفاوت با کافی بود، آهنگران و طاهری متفاوت با ارضی و بازهم هر دو متفاوت با یکدیگر و این تفاوت هنوز ادامه دارد.

۳- تغییر و به روز شدن سبک‌ها آنقدر پیش رفت که نسل جدیدی از مداحان دهه ۸۰ به راحتی سبک‌ جدیدی را انتخاب و اجرا کردند که به دلیل همنشینی غالب با موسیقی‌های غربی یا شکل خاص عزاداری، بکار بردن عبارت‌های عجیب یا ورود دادن آلات و وسایل خاص به مجالس عزا و … حاشیه ساز شد. رضا هلالی،‌ جواد مقدم و … برای انتخاب این سبک‌های مجلس گردانی از شعر تا فرم عزاداری در سال‌های ابتدایی فعالیت خود به شدت با مخالفت السابقون مواجه شده و بارها متهم به بدعت گذاری و وهن دین شدند. تفاوت سال‌های ابتدایی فعالیت آنها با مداحی‌های قبل‌ترشان و سبک امروز مجلس داری خودشان اولا از جهت سبک و دوما محتوا کاملا چشمگیر بود.

بحث‌های نظری میان شور و شعور در مداحی غالباً از همین سالها و با افت محتوای مدایح شدت گرفت. انتقادها زیاد شد و جلسات «آسیب‌شناسی مداحی و سبک عزاداری» هم در همین سال‌ها راه افتاد. در چنین شرایطی جدیدترین اتفاق‌ها فقط در تغییر سبک‌ها دیده می‌شد و خبری از بروز بودن محتوا و همگامی آن با مسائل اجتماعی و سیاسی روز نبود. جریان روحانیت بار دیگر تمام قد به میدان آمد و به جای تقابل جدیِ فراگیر شده و برچسب زدن‌های مرسوم، شیوه صحیح عزاداری را معرفی می‌کند و برخلاف فراز و فرودهایی که این مسأله داشته اما تا حد زیادی این روند به مسیر اصلی خود باز می‌گردد. این بار هم افرادی مانند رضا هلالی، حسین سیب سرخی، روح الله بهمنی و… خود پرچمدار این اصلاح بودند و مجالس آنان در کنار نسل قبلی خود هنوز از مجالس پر شور ایران است.

۴- در سال‌های پایانی دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ اتفاقات دیگری رقم می‌خورد. جریان جدیدی شکل می‌گیرد که سبک‌های جذابی دارد و البته تکیه اصلی آن بر محتوا و کارآمدی رسانه منبر و مداحی در اتفاقات سیاسی-اجتماعی است. دکتر میثم مطیعی مداح جوان هیئت شهدای گمنام دانشگاه امام صادق(علیه السلام) و استاد دانشگاه خیلی زود محبوب جوان‌ها می‌شود. او پای منبر مرحوم آیت الله مجتبی تهرانی تربیت می‌شود و رشد می‌کند. تسلط او بر مقتل‌خوانی یک ویژگی کم سابقه در میان مداح‌های جوان است و البته نوحه‌های به موقعش در واکنش به اتفاقات ایران و جهان اسلام مثل راهپیمایی اربعین، حجاب، توافق هسته‌ای، قتل عام یمن، جنایت‌های آل سعود و آل خلیفه، استکبار ستیزی و مبارزه با آمریکا، مقاومت و … خیلی زود او را برجسته می‌کند.

در کنار همراهی شعرایی مانند مهدی سیار و میلاد عرفان‌پور، همکاری او با شعرای مقاومت و افرادی مثل “آیات القرمزی”، “احمد الحجیری” و … صدای رسانه‌های عرب زبان و وابسته آل سعود را درآورده است. آنها همیشه در هراس کارهای جدید مطیعی‌اند. کارهایی که می‌دانند که شعری قوی و نترس دارد و کسی آن را اجرا می‌کند که عمیقا در آرزوی نابودی آل یهود است. مجالس او هر چند رنگ و بوی سیاست دارد اما ورود او به سیاست دقیق و به هنگام است. ورودی متفاوت با سیاست‌زدگی و دعواهای خرد و حزبی-محفلی است. وقار، طمأنینه و ادب را در موضع‌گیری‌ها رعایت می‌کند، در حالی که لحظه‌ای از بیان حقیقت کوتاه نمی‌آید.

حالا میثم مطیعی نمونه‌های مشابه دیگری هم دارد که در سراسر کشور مداحی می‌کنند. امیر عباسی همراه با میثم مطیعی در جلسات هیئت شهدای گمنام و در سایر هیئت‌های تهران نوحه می‌خواند. ابوذر بیوکافی در تهران و قم مداحی می‌کند و مهدی رسولی جدیدترین نمونه برجسته شده‌ای است که دهه اول محرمِ امسال، بیشتر جلساتش از صداوسیما پخش شده و حسابی گل می‌کند. رسولی در زنجان مداحی می‌کند و چند بار با مطیعی نیز در برنامه‌های مختلف خوانده است. رسولی که امسال زائر اربعین حضرت اباعبدالله(علیه السلام) بود در برنامه «مخاطب خاص» ویژه برنامه شبکه ۳ حضور پیدا کرد و گفت که یک تیم کامل برای طراحی و تنظیم محتوای مداحی‌هایش دارد. تیم‌ دیگری نیز وظیفه سبک سازی و سرودن اشعار را دارد. درست همان سبک و شیوه ای که عموم مداحان دارند با این تفاوت که تیم مداحان دهه ۹۰ همه جوان جوان و رشد یافته در فضای دانشگاه و حوزه هستند.

سید رضا نریمانی مداح جوان اصفهان، نمونه دیگری است که نغمه‌ها و نوحه‌های حماسی‌اش در روزهایی که دفاع از حرم حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) و مبارزه با شقی‌ترین نمونه‌هایی که بشر به خود دیده آرمان بسیاری از جوانان مقاومت شده است، طرفداران زیادی پیدا کرده است.

درست در روزهای پایانی ماه صفر بود که نریمانی در حسینیه امام خمینی(ره) حاضر شد و مقابل آیت‌الله خامنه‌ای نوحه معروفش را درباره شهدای مدافع حرم اجرا کرد. «منم باید برم، آره برم سَرم بره…نذارم هیچ حرومی، طرف حرم بره» را خواند و مردم هم با او همخوانی کردند. این شعر و نوحه مورد توجه رهبر انقلاب نیز قرار گرفت.

دهه ۹۰ دوران تازه‌‌ای برای مداحان جوان انقلابی است. دورانی که محتوا مهم است، جذابیت سبک مهم است البته نه به هر قیمتی، روضه خوانی اصالت دارد و مداح برای مخاطبانش نمونه یک انسان باسواد و بروز است. دوران جدید، دورانی برای کنش‌های فعال هیأت‌ها در جبهه مقاومت اسلامی است. دورانی است که مداح و منبر دوباره یک رسانه اثرگذار در وقایع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و حالا مطیعی، رسولی، نریمانی، بیوکافی، عباسی و … پرچمداران تازه نفس این عرصه هستند.

مهدی آقاموسی تهرانی