تایخ انتشار: ۱۲ شهریور ۱۳۹۴
روایتی موسیقایی از رشادت های رییس علی و هم رزمانش
50 سال موسیقی ضدانگلیسی
علیرضا بهمیاری
پرسش قابل طرح این است که چرا در سطح کشور و نه در استان بوشهر در عرصه موسیقی به شخصیت رییس علی دلواری تا کنون پرداخته نشده است؟ چرا بسیاری از اهالی موسیقی حاضرند سخیف ترین و نازل ترین اشعار و ترانه را اجرا نمایند ولی درباره موضوع مهمی مانند استعمار ستیزی و هجوم چهارگانه انگلیسی ها به بوشهر سکوت کنند؟ آیا زمان پرداختن به برخی وقایع مهم تاریخ معاصر در عرصه موسیقی در سطح ملی فرا نرسیده است؟
راه‌نوا/علیرضا بهمیاری- دفاع مقدس در استان بوشهر قدمتی نزدیک به دو قرن دارد. به طور مثال، در دوره قاجار، مردم استان بوشهر چهار بار (۱۲۵۴ه.ق/۱۸۳۸م و۱۲۷۳ه.ق/۱۸۵۶م و ۱۳۲۷ه.ق/۱۹۰۹م و ۱۳۳۳ه.ق/۱۹۱۵م) با تهاجم نیروهای انگلیس به مرزهای جنوبی کشورمان مقابله کردند.
به گزارش راه نوا، از میان مبارزینی که در برابر انگلیسیها قد علم کرده و به دفاع جانانه پرداختند، شهید “رییس علی دلواری” به عنوان شاخص ترین چهره به شهرت فراوانی رسید و اکنون از وی به عنوان نماد مبارزه با استعمار انگلیس یاد می‌شود. امروز 12 شهریور ماه سال 1394 ، یک صدمین سالگرد شهادت رییس علی دلواری ، سردار مبارزه جنوب ایران است.
«رییس علی دلواری» کیست؟
رییس علی دلواری در سال 1263 خورشیدی در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد. وی با شروع نهضت مشروطیت و در حالی که فقط 25 سال سن داشت از جمله پیشگامان مشروطه خواه در جنوب کشور شد.
رییس علی در دوران دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار علیه حکومت وی در جنوب دست به اسلحه برد و در سال ۱۲۸۷ خورشیدی به درخواست ملاعلی تنگستانی و سیدمرتضی مجتهد اهرمی که مخالف استبداد محمدعلی شاه قاجار بودند، بوشهر را از سلطه عمال شاه قاجار آزاد کرد و حدود ۹ ماه شهر را در کنترل داشت.
در آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتی‌های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر در ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ به صورت تدریجی قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند.
انگلیسیها تلاش زیادی کردند تا رییس علی را با پول بخرند و مبلغ ۴۰ هزار پوند به او پیشنهاد دادند، اما علیرغم همه این تلاش‌ها رییس علی بدون توجه به این گونه پیشنهاد‌ها، در نامه‌ها و تلگراف‌های متعدد به تهران، شیراز، بوشهر، کربلا و نجف به دولتمردان سیاسی و مجتهدین مبارز، نارضایتی خود را از حضور انگلیس در منطقه اعلام می‌کرد و مکررا از برخی عالمان برای جهاد و قیام علیه قوای انگلیس کسب تکلیف می‌کرد که سرانجام شیخ محمدحسین برازجانی، صورتی از حکم جهاد را که مراجع شیعه از نجف اشرف ارسال کرده بودند به ضمیمه حکم خود مبنی بر وجوب جهاد با کفار انگلیسی و جلوگیری از رخنه آنها به بنادر جنوب، لزوم همکاری خوانین این مناطق و بسیج مردم مسلمان برای رفتن به میدان جنگ را صادر می‌کند؛ موضوعی که باعث می‌شود رییس علی در نامه‌ای مفصل از شیخ تقدیر کند.
به دنبال اعلان جهاد از طرف علما و مجتهدین، رئیس علی و دیگر مبارزان تنگستانی و دشتی شروع به حمله به قوای انگلیسی مستقر در بوشهر کردند.
همزمان با این تحولات، نیروهای امنیتی بریتانیا در یک اقدام بی‌سابقه و غیرقانونی، کنسول آلمان در بوشهر را به همراه دو تن از مأموران یک شرکت تجاری آلمان به اتهام جاسوسی علیه انگلیس بازداشت و به هندوستان تبعید کردند. این عمل نقض آشکار بی‌طرفی و حتی استقلال ایران بود و به همین دلیل نیز خشم علما، مردم، خوانین و در رأس همه رئیس علی را برانگیخت و او را واداشت تا بر شدت مبارزه علیه انگلستان بیافزاید. رئیس علی همراه دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳هجری قمری، در عمارت حاج سیدمحمدرضا کازرونی، پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام کرد و در یورش‌های شبانه ضربات و تلفات موثری بر انگلیسیها وارد آورد. در یکی از این شبیخون‌ها، که در ۲۱ تیر ۱۲۹۴ برابر با دوم رمضان ۱۳۳۳ هجری قمری رخ داد، رئیس علی دو تن از افسران بلندپایه انگلیسی را به همراه یازده نفر سرباز هندی از پای درآورد و نیروهای رئیس علی بدون تلفات برگشتند. این پیروزی بیش از آنکه اهمیت نظامی داشته باشد، اهمیت سیاسی روانی داشت. این اقدام رییس علی برای دولت بریتانیا غیرقابل تحمل بود و سبب شد سرفرماندهی نیروهای انگلیسی در شرق، نیروهای آماده اعزام به بغداد را که تعدادشان دو هزار نفر بود، جهت مقابله و حمله به پایگاه رئیس علی (روستای دلوار)، به بوشهر فراخواند.
رئیس علی که پیشاپیش از حمله به دلوار آگاهی داشت، بلافاصله در اقدامی تاکتیکی به تخلیه دلوار پرداخت و به سمت کوه‌های اطراف منطقه‌ای معروف به «کلات بوجیر» عقب‌نشینی کرد. سربازان انگلیسی و هندی هنگامی وارد دلوار شدند که تقریبا روستا خالی از سکنه بود. به همین جهت خشمگینانه شروع به گلوله‌باران منازل مسکونی خالی و قطع نخل‌های دلوار کردند. رئیس علی در همان شب با ۴۰۰ نفر از نیروهای خود به قوای انگلیسی شبیخون زدند و ۶۰ نفر از نیروهای متجاوز از جمله یک ژنرال بلندپایه را از پای درآوردند و همین امر سبب پیروزی وی در این جنگ شد. پس از این جنگ رئیس علی دلواری بر حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگلیسیها افزود و با همفکری دیگر خوانین منطقه طرح حمله سراسری به بوشهر و آزادسازی آن را پی‌ریزی کرد. در گیرودار تدارک این حمله بود که در شب ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی برابر با ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمری و سوم سپتامبر ۱۹۱۵ میلادی هنگامی که او قصد شبیخون به عمارت سفید سبزآباد را داشت، در محلی به نام تنگک صفر از پشت مورد اصابت گلوله یکی از همراهان خائنش به نام غلامحسین تنگکی قرار گرفت و در سن ۳۴ سالگی به شهادت رسید. پیکر رئیس علی دلواری در قبرستان وادی‌السلام در نجف عراق مدفون است.
کدام آثار موسیقی به یاد شهید رییس علی دلواری و دلیران تنگستان اجرا شده است؟
به گزارش راه نوا، امروز دوازدهم شهریورماه 1394، مصادف با یک صدمین سالگرد شهادت رییس علی دلواری، سردار مبارزه با استعمار انگلیس است. به همین مناسبت در ادامه قطعات موسیقی که تا کنون با این موضوع اجرا شده اند را مورد توجه و بررسی قرار داده ایم:
یک: سریال “دلیران تنگستان” به کارگردانی “همایون شهنواز” تاکنون تنها مجموعه تلویزیونی است که به زندگی و رشادت های رییس علی دلواری و مردم آن منطقه در دفاع جانانه مقابل انگلیسی ها پرداخته است. این مجموعه تلویزیونی بین سال های 1350 تا 1352 تولید شد و سپس طی 14 قسمت از اسفند 1353 تا بهار 1354 به صورت سیاه و سفید از طریق تلویزیون ایران پخش شد. در ضمن سریال مذکور طی دهه های اخیر نیز چند بار از طریق شبکه سراسری و شبکه تلویزیونی مرکز بوشهر بازپخش شده است.
سازنده موسیقی متن و تیتراژ این مجموعه “احمد پژمان” و “علی رهبری” دو تن از صاحب نام ترین آهنگسازان کشور بودند و توانستند موسیقی قابل اعتنایی که دارای ساختار ارکسترال بود برای دلیران تنگستان خلق نمایند.
دو: “جهانبخش کردی زاده” معروف به “بخشو” ، نوحه خوان شهیر بوشهری در مجموعه تلویزیونی دلیران تنگستان به جنگ نامه خوانی پرداخت که این اجرا در تیتراژ قسمت های اول و دوم این مجموعه گنجانده شد و پخش گردید.
سه: “اسماعیل عاشوری” ، خواننده پیشکسوت موسیقی محلی بوشهر، در دهه 40 خورشیدی قطعه “رییس علی” را با ساختار و گویش محلی بوشهری اجرا نمود و این اثر توانست به شهرت برسد و مخاطبان ارتباط مناسبی با آن برقرار کردند. بر این اساس ، قطعه رییس علی را می توان معروف ترین و شنیدنی ترین اثر موسیقی که تا کنون با محوریت شهید رییس علی دلواری ساخته شده است ، ذکر کرد. ملودی روان و شنیدنی با همراهی اجرای مناسب خواننده و تنظیمی قابل قبول در کنار شعر ساده و همه فهم ، عناصر تشکیل دهنده این قطعه موسیقی هستند.
این قطعه با مطلع : (می خوام یه سری بزنم به تموم تنگسون / کی می یاد با مو بریم ، مو می یام با تو بریم ) شروع می شود و با ترجیع بند : (رییس علی جنگ می کردی یادمه ، اجنبی ها می کشتی یادمه / پشت سنگر کمین می کردی یادمه ، حمله مردونه می کردی یادمه) همراه می شود.
چهار: گروه معروف سرود امور تربیتی آباده که در دهه 60 به گروه سرود “بچه های آباده” شهره شدند ، در سال 1365 قطعه “دلیران تنگستان” را در وصف دلاورمردی های دلواری ها و تنگستانی ها اجرا نمودند. قطعه دلیران تنگستان اولین اثر این گروه سرود بود که در تلویزیون اجرای تصویری آن ضبط و سپس پخش گردید.
این قطعه با عنوان “نمی دونم چرا دل بی قراره” نزد مردم معروف شد و به عنوان یکی از آثار مشهور گروه سرود بچه های آباده نزد مخاطبان شناخته می شود. “محمدحسین توکل” تک خوان این قطعه موسیقایی بود که با همراهی گروه کر اجرا گردید. این قطعه در فضایی محزون با همراهی کیبورد اجرا شده و از ملودی و اجرای خوبی برخوردار است. “احمد توکلی” سرپرست گروه سرود بچه های آباده ، سرودن شعر و ساخت ملودی این اثر را برعهده داشته است.
بخشی از شعر :
نمی دونم چرا دل بی قراره / هوای دشت تنگستون و داره
گمونم مرز دریا پر خطر شد / که میل رفتن دلوار و داره
پنج: “محمود جهان” ، خواننده مشهور و باسابقه موسیقی جنوبی در سال 1374 در آلبوم “پسین بندر” قطعه ای با عنوان “رییس علی دلواری” اجرا نمود. سازنده ملودی و تنظیم کننده این اثر بهرام مهربخش بود که دارای ساختار موسیقی محلی جنوبی است و شعر آن نیز از اشعار قدیمی و بومی بوشهر گرفته شده است.
این اثر با دکلمه ای که توسط خواننده انجام می شود شروع شده و در ادامه قطعه در فضای شاد بندری جریان پیدا می کند. البته با توجه به اینکه در متن کلام به مساله شهادت رییس علی اشاره می شود مطلوب این است که بخش مذکور در فضایی مناسبت تر و سنگین تر اجرا گردد چون این قطعه کاملا فضایی شاد دارد ، ولی در مجموع اثر قابل اعتنایی است.
بخشی از شعر:
کشته ی راه خدا ، رییس علی دلواری / جونش کرده فدا ، رییس علی دلواری
تنگسیر شیر خدا ، مرد خدا ، رییس علی دلواری / نعشش کربلا ، رییس علی دلواری
علی علی ، رییس علی ، شیرن علی ، رییس علی
تنگسیرن شیر نر ، دنیاش کردن زیر و بر ، هم فتح کردن هم هنر
شش ، هفت و هشت: در سال 1373 به مناسبت هشتادمین سالگرد شهادت رییس علی دلواری چند اثر موسیقی با گویش و ساختار محلی بوشهری در این شهر تولید و ارائه گردید. این آثار معمولا با همراهی سازهای بومی چون دمام ، نی انبان ، نی جفتی و تنبک اجرا شدند.
“مثل رییس علی بجنگید” عنوان یکی از این آثار است که توسط “گروه سرود منتخب دبیرستان های بوشهر” اجرا شد.
“نهضت رییس علی موندگارن هنی” یکی دیگر از این آثار بود که به صورت تک خوانی اجرا گردید.
“ما جانباز و دلیر هستیم” یکی دیگر از این مجموعه آثار بود که توسط یکی از خواننده های محلی اجرا شد.
نه: قطعه “گنج خلیج فارس” عنوان اثری است با صدای “غلامرضا وزان” ، خواننده باسابقه موسیقی محلی بوشهری که در سال 1376 در صدا و سیمای مرکز بوشهر با ساختار موسیقی محلی بوشهری اجرا شد.
بابک نیک ذات به عنوان ملودی ساز و تنظیم کننده و حسین نوری فیروزی در مقام شاعر ، دیگر پدیداورندگان این اثر موسیقایی هستند. این قطعه توسط گروه موسیقی عندلیبان اجرا گردید و ساختار موسیقی آن همراهی کیبورد و سازهای محلی است و از گروه کر نیز در بخش اجرایی بهره برده شده است. گفتنی است ، در متن شعر این اثر به نبرد رییس علی اشاره می شود و شعر به جز بخش ترجیع بند که به زبان فارسی است ، سایر بخش های آن با گویش محلی نوشته شده است.
بخشی از شعر:
تویی گنچ خلیج فارس ایران / دیار شیرمردان و دلیران
تو را بوشهر همیشه می شناسند / به نام رییس علی و جمله شیران
ده و یازده: “عبدالرضا اخلاقی” از چهره های باسابقه موسیقی محلی بوشهر در سال 1378 به مناسبت یک صدمین سالگرد آغاز به کار مدرسه سعادت بوشهر- که یکی از قدیمی ترین مدارس کشور محسوب می شود – اثری با عنوان “رییس علی مرد دلاور” را سرود و ملودی ان راساخت که به اجرای موسیقایی نیز رسید.
همچنین اخلاقی چند سال پیش هم قطعه ای دیگر با عنوان “تنگسیر” را در وصف رییس علی سرود و ملودی ان را ساخت.
بخشی از شعر:
دلا امشو وصال بخت یارن / ز دیدن گلم دل بیقرارن
رسیده وقت بازی با تفنگش / شیری تنگسیر وقت شکارن
هله هله رییس علی
دوازده: در آلبوم شماره 21 موسیقی های ایران با عنوان “موسیقی بوشهر” که توسط “محمدرضا درویشی” گردآوری شده است در قطعه سوم این مجموعه ، اثر “جنگ نامه” با مدت زمان 21 دقیقه اجرا شده است که درباره دلیران تنگستان : رییس علی دلواری و یارانش ، می باشد. “سید محمد مهیمنی” ، “علی دشتی نجار” و “باقر آرامی باغ ملایی” که جزو نوحه خوان های با سابقه و مشهور بوشهری محسوب می شوند در این قطعه به عنوان خواننده به جنگ نامه خوانی پرداخته اند. گفتنی است ، مجموعه فوق توسط مرکز موسیقی حوزه هنری در سال 1376تولید شد و در سال 1383به انتشار رسید.
سیزده: قطعه “وطن” با صدای “علیرضا عصار” ، خواننده مطرح پاپ در سال 1379 اجرا شد و در سال 1382 از طریق آلبوم “ای عاشقان” به عرضه عمومی رسید. در بخشی از قطعه مشهور وطن که یکی از شاخص ترین آثار موسیقی با موضوع ایران است شاعر به تنگستان اشاره می کند. شاعر این اثر علیرضا شجاع پور است و فواد حجازی نیز تنظیم قطعه را برعهده داشته است.
بخش مورد نظر این شعر عبارت است از :
وطن يعني دو دست از جان کشيدن / به تنگستان و دشتستان رسيدن
چهارده: “رییس علی دلواری” عنوان قطعه ای با صدای “رضا محبوب” ، خواننده جنوبی است که در سال های میانی دهه 80 در آلبوم “رویای جنوب” با تنظیمی از کورش صرافها با ساختار موسیقی پاپ – بندری اجرا و مننتشر گردید.
بخش های از شعر:
رییس دلواری مرد میدان / فدایی کشور و خاک ایران
بوشهری و تنگسونی ز هر سو / با جمعی از دلاوران جنگجو
بیرون کردن دشمنان چو توفان / گشتن فراری دشمنان ایران
پانزده: قطعه “دیار رییس علی” با صدای “رحیم پوردرخش” ، خواننده پاپ اهل استان بوشهر صرفا به وصف استان بوشهر پرداخته است و به صورت مستقیم به رییس علی و دلاوری های وی اشاره نکرده است. سازنده ملودی این اثر رحیم پوردرخش است و اشکان چنگیزی به تنظیم آن پرداخته است. عبدالله امانی و ابراهیم ثابت به صورت مشترک شعر این قطعه را سروده اند. این اثر سال 1386 تولید و در قالب آلبوم موسیقی “دیار رییس علی” منتشر شد.
بخشی از ترانه :
دیار رییس علی و شیرمردان / سجده گاه موج دریا
برای دیدن خاک عزیزش / دلم تنگه دلم تنگه خدایا
شانزده: “رحیم پوردرخش” خواننده پاپ استان بوشهر قطعه “نسل دلیرون” را در سال 1386 اجرا نموده است. سازنده ملودی این قطعه رحیم پوردرخش است و اشکان چنگیزی به تنظیم آن پرداخته است. شاعر این اثر عبدالرضا انصاری است.
هفده و هجده: “دشمن شکارون” عنوان قطعه ای است با صدای “غلامرضا وزان” ، خواننده باسابقه موسیقی محلی بوشهر که شعر آن توسط حسین نوری فیروزی سروده شده است. اکبر ابراهیمی ملودی ساز و تنظیم کننده این اثر است که با ساختار موسیقی محلی بوشهر اجرا شده است.
همچنین “امیر میرشکاری” ، خواننده جوان موسیقی محلی بوشهر نیز قطعه “دشمن شکارون” را با تنظیمی از اکبر ابراهیمی باز اجرا کرده است. در این اجرا موسیقی محلی با فضای تا حدودی الکترونیک پیوند خورده است. این قطعه به شرح دلاورمردی های تنگستانی ها می پردازد .
بخشی از شعر:
مو که ساحل نشین تنگسونم / همیشه با خدا و با ایمونم
اگه دشمن بیاد تو خونه ی مو / با برنو جونش می سونم
نوزده: “غلامرضا وزان” ، خواننده باسابقه موسیقی محلی بوشهر قطعه “خبر اومد” را در وصف رشادت های رییس علی و یارانش اجرا نموده است.
بیست: قطعه “رییس علی” با صدای”محسن حیدریه” ، خواننده محلی بوشهر با همراهی گروه شبدیز اجرا شده است.
بیست و یک: در سال 1391 به سفارش باشگاه ترانه و موسیقی راه ، واحد موسیقی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلابی اسلامی قطعه “عشق بی مرز” با صدای “امیر حسین سمیعی” ، خواننده جوان پاپ تولید و منتشر شد. این اثر موسیقایی با موضوع شهید صادق گنجی ، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پاکستان که در سال 1369 ترور شد ، اجرا گردید. با توجه به اینکه شهید گنجی اهل برازجان بود شاعر این اثر ، نعمت الله سعیدی در بخشی از ترانه (رییس علی قطار قطار فشنگ داشت) به رییس علی اشاره می کند. گفتنی است ، سازنده ملودی این قطعه رمضان عظیمی است و سعید عظیمی به تنظیم اثر پرداخته است.
«عشق بی‌مرز»
بیست و دو: “عبدالله مقاتلی مطلق” ، خواننده موسیقی محلی بوشهر در سال 1392 با همراهی گروه شالو آلبوم “دیگه ناشم” را به بازار موسیقی عرضه کرد. در این مجموعه که یزله های بوشهری با صدای مقاتلی و همراهی گروه کر اجرا گردید یکی از قطعات به مقاومت دلیران تنگستان و رییس علی در برابر انگلیسی های متجاوز اشاره می کند.
بخشی از شعر:
دعوا گرفت تو تنگسون ، رییس علی خوت برسون / دعوا دعوای محشره ، رییس علی خوت برسون / همش تفنگ میجره / دعوا رسیده بردخون ، رییس علی خوت برسون / دعوا رسیده تنگسون ، رییس علی خوت برسون
بیست و سه: قطعه “حماسه نادر” با صدای “ساسان نوذری” ، خواننده جوان پاپ انقلابی بوشهری در سال 1393 با موضوع شهید نادر مهدوی ، شهید بوشهری که در نبرد با امریکایی ها در سال 1366 در خلیج فارس به شهادت رسید ، تولید و منتشر شد. در این قطعه شنیدنی ضد آمریکایی که به بیان رشادت های شهید مهدوی درمواجهه با امریکایی ها در خلیج فارس پرداخته می شود در بخشی شاعر وی را از تبار رییس علی ها معرفی می کند. شاعر این اثر منوچهر بایندری است و اکبر ابراهیمی ساخت ملودی و تنظیم اثر را برعهده داشته است.
بخش مورد نظر شعر :
شبی تاریک بود و عرصه ای تنگ ، علمداری نیامد صبحدم را / جوانی از تبار رییس علی ها ، نشاند از خصم بالاتر علم را
«حماسه نادر»
بیست و چهار: اسفندماه 1393 در همایش “بوشهر ، دو قرن مقاومت” از قطعه موسیقی “جاشوی بی پروا” با صدای” ساسان نوذری” ، خواننده جوان پاپ بوشهر رونمایی شد. این اثر موسیقایی با سروده ای از منوچهر بایندری و موسیقی اکبر ابراهیمی تولید شده است.
گفتنی است، در معرفی این قطعه آمده است: جاشوی بی پروا ترانه ای بومی ، حماسی است که روحیه بیگانه ستیزی مردم استان بوشهر و مقاومت آنان را در برابر تجاوز در قالب واژه های بومی روایت می کند.
این ترانه تلاش می کند رییس علی دلواری را که نماد و چهره ضد استعماری مردم غیور این خطه است را برای همگان به تصویر کشیده و داستان شورانگیر تجاوز اجنبی و مبارزه دلیران تنگستانی را بازخوانی کند.
از سوی دیگر واژگان ترانه جاشوی بی پروا از دل ادبیات فوکلور انتخاب شده تا واژه هایی که در گذشته نه چندان دور در گویش مردم استان بوشهر ساری و جاری بوده احیا و حفظ شوند و به همین منظور در این ترانه از آوازهای بومی و موسیقی منطقه نیز بهره گرفته شده تا ضمن بازآفرینی شور حماسی مخاطب را با هم خود همصدا کند.
متن کامل ترانه جاشوی بی پروا
هلا جاشوی بی پروا / یل جنگ آور درِیا
زده لنگر به خاک ما / جهاز انگلیسی ها
***
بجنبین دشمنا اَندِن / وریسین شوسیا اندن
جهازاشون پُر میجر / دساشون مارتیا اندن
***
صدای رییس علی غُرید / تن کوه و کمر لرزید
خطر کردن خطا کردن / به زرنوی بلا اندن
***
رسیدن مَنوِر و صدناوِ جنگی هزارون بیله مزدور فرنگی
زنین برطبل جنگ ای تنگسیرا که ماه افتاده دست شاه زنگی
برو ای دیو دشمن زاده واگرد که خشم مو مثِ تشباده واگرد
مو مرد تنگسیرُم شرز شیرم لِشِت تاری زمین نفتاده واگرد
هزارون خصم تارومار کردن وِرِشکندن زجون بیزار کردن
چِلُندن ری سِرش بالشکر وخیل به چیشش روز روشن تار کردن
سوار اسب زرد غیرتش بود دل نر شیر آب از هیبتش بود
زمان رزم پور زال طی شد زمان رییس علی شد نوبتش بود
خوشا وقتی که شولا گره زد به آتش کوه و دُریا راگره زد
به سرهای فرو افتاده خصم رکاب اسب آنها را گره زد
***
جُم جمبیسا اینجا نویسا اینجا نه جاتن روز عزاتن ما بیله مردیم اهل نبردیم جُم جمبیسا
بیست و پنج: قطعه “عمار داره این خاک” با صدای “حامد زمانی” ، خواننده شاخص موسیقی انقلابی اسفندماه سال 1393 در همایش “بوشهر ، دو قرن مقاومت” رونمایی شد. در بخشی از این قطعه موسیقی شنیدنی به دخالت ها و خیانت های انگلیسی ها در ایران اشاره می شود. ترانه این اثر سروده پیمان طالبی است. حامد زمانی ملودی ساز و امید رهبران تنظیم کننده این قطعه هستند.
(از فکر کاسه لیسی، تا کیف انگلیسی) یکی از مصرع های این ترانه است. همچنین بخش دیگر این ترانه عبارت است از :
روباه کارش اینه ، پس آفریده میشه ، تا که خبیث باشه ، تا کاسه لیس باشه / پس یک کلام باید یا صهیونیسم باشه یا انگلیس باشه
«نماهنگ دو قرن مقاومت»
***
چند لحظه درنگ
1- حماسه رییس علی دلواری و همرزمانش نه فقط در سطح استان بوشهر و جنوب کشور که باید در سراسر ایران مورد توجه قرار گیرد. این شخصیت ملی که به عنوان نماد مبارزه با استعمار انگلیس شناخته می شود باید در عرصه موسیقی به شکل پررنگ تر مورد عنایت قرار گیرد.
2- با توجه به اینکه تا کنون و پس از گذشت دقیقا یک قرن به دلاورمردی های دلیران تنگستان در عرصه نوشتاری موسیقی توجه چندانی نشده بود و اکنون برای نخستین بار در این مطلب سعی شده است مروری بر تمامی آثار موسیقایی اجرا شده در باب این موضوع گردد، احتمالا قطعه یا قطعاتی در وصف سردار مبارزه با استعمار اجرا شده اند که ما سهوا در این مطلب به آنها اشاره نکرده ایم. متاسفانه هرگز درباره این موضوع و سایر موضوعات مشابه آرشیو صوتی و یا مکتوبی وجود ندارد و باید برای پی بردن به قطعات اجرا شده دست به واکاوی فراوان زد که در نهایت هم علیرغم همه تلاش ها و جستجوها برخی آثار از نظر دور می مانند.
3- امروز دقیقا صد سال از حماسه رییس علی دلواری و همرزمانش می گذرد و شایسته است چند اثر موسیقی و در وضعیت مطلوب تر یک آلبوم حاوی آثار قابل اعتنا و مناسب توسط هنرمندان موسیقی استان بوشهر درباره این موضوع تهیه ، تولید و عرضه گردد.
4- قطعاتی که در این مطلب به آنها اشاره کردیم دارای ساختارهای موسیقی محلی، پاپ و سنتی و همچنین اوازهای بومی استان بوشهر هستند که با صدای خواننده های مختلف اجرا شده اند و به لحاظ ساختار موسیقایی دارای تنوع لازم هستند. در ضمن برخی آثار در کلام و موسیقی و اجرا به تکرار رسیده اند و نوعی نگاه کلیشه ای بر آنها حاکم است و بر این اساس کماکان یک اثر موسیقی شاخص که بتواند حق مطلب را به نحو شایسته درباره این موضوع ادا کرده باشد هنوز ساخته نشده است.
5- باید این نکته را مد نظر داشت که یک قطعه موسیقی خوش ساخت برای قشرهای نوجوان و جوان از بیشتر ابزارهای هنری دیگر موثرتر است و می تواند آنها را با شخصیت شجاع ملی مانند رییس علی و رییس علی ها آشنا سازد. حتی یک اثر چند دقیقه ای موسیقایی می تواند از بسیاری از سخنرانی ها، کتاب ها، سمینارها و … بسیار مفید تر و کارسازتر باشد؛ البته به شرطی که به صورت حرفه ای و هوشمندانه ساخته شده باشد.
6- پرسش قابل طرح این است که چرا در سطح کشور و نه در استان بوشهر در عرصه موسیقی به شخصیت رییس علی دلواری تا کنون پرداخته نشده است؟ چرا بسیاری از اهالی موسیقی حاضرند سخیف ترین و نازل ترین اشعار و ترانه را اجرا نمایند ولی درباره موضوع مهمی مانند استعمار ستیزی و هجوم چهارگانه انگلیسی ها به بوشهر سکوت کنند؟ آیا زمان پرداختن به برخی وقایع مهم تاریخ معاصر در عرصه موسیقی در سطح ملی فرا نرسیده است؟
7- در بین قطعات موسیقی به ویژه محلی اجرا شده در استان بوشهر، برخی آثار به صورت گذرا به موضوع دلیران تنگستان اشاره کرده اند که ترجیح دادیم در مطلب فوق به این گونه آثار اشاره نکنیم.
8- با توجه به اینکه انگلیس فقط در دوره قاجار چهار بار به بوشهر حمله ور شده است باید قطعات موسیقی بیشتری درباره نقش این دولت متخاصم طی دو قرن اخیر تولید و منتشر گردد. به نظر می رسد نوعی کم توجهی و یا شاید هم بی توجهی به این موضوع مهم در نزد اهالی موسیقی کشور شده است و اکنون وظیفه اهالی موسیقی انقلابی است که با نگاهی جدی تر و عمیق تر به این وقایع بنگرند و آثاری در خور تولید و ارائه نمایند.
9- در طی دو قرن اخیر و چهار بار هجوم انگلیسی ها به بوشهر، علاوه بر رییس علی دلواری به عنوان شاخص ترین چهره که در برابر آنان ایستادگی می کند و به دفاع می پردازد باید از مجتهدین و روحانیون متنفذ و دلیری نظیر: سیدمرتضی مجتهد اهرمی، شیخ حسین چاه کوتاهی، سیدعبدالله مجتهد بلادی بوشهری، شیخ محمدحسین برازجانی، آقا سید علی نقی دشتی، آیت الله بحرانی و شیح حسن آل عصفور و همچنین فرماندهان و شخصیت های شاخص بومی همچون: باقر خان تنگستانی، احمد خان تنگستانی، زائر خضرخان اهرمی، رییس عبدالحسن دشتی و خالو حسین دشتی نام برد.
شایسته است در آثار موسیقایی که درباره مقاومتی که طی دو قرن اخیر در استان بوشهر در برابر هجوم انگلیسی های متجاوز صورت گرفته است از نام افراد مذکور هم استفاده شود تا مردم حداقل از این طریق با اسامی این چهره های مبارز و جان برکف آشنا شوند. گفتنی است، در بررسی آثار موسیقایی به جز نام رییس علی فقط در یک اثر از نام خالو حسین دشتی نام برده شده است و در بقیه آثار به سایر چهره ها و شخصیت های شاخص اشاره نشده است.
نظرات