پول و بودجه برخی را به سمت موسیقی دفاع مقدس سوق داده است

راه نوا – دومین نشست تحلیلی «گفتمان موسیقی دفاع مقدس» سه‌شنبه سوم مرداد ۱۳۹۶ در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. در این برنامه ابراهیم اسماعیلی‌اراضی – شاعر، ترانه‌سرا و منتقد ادبی، امیر حسین سمیعی – آهنگساز، تنظیم کننده و خواننده و مصطفی محدثی خراسانی – شاعر، ترانه‌سرا و منتقد ادبی حضور داشتند.

این برنامه را سازمان هنری و امورسینمایی دفاع مقدس با همکاری خبرگزاری تسنیم برگزار می‌کند و قرار است به صورت ماهیانه ادامه داشته باشد.

در این نشست هر کدام از مهمانان به بیان دیدگاه‌هایشان درباره موسیقی دفاع مقدس پرداختند. در ادامه شرح صحبت‌های هر کدام از مهمانان را می‌خوانید:

چه کنیم که موسیقی دفاع مقدس شنیده و زمزمه شود

محدثی خراسانی: دفاع مقدس به ملت ما هویتی بخشید که بعدها آن را فراتر از خودِ انقلاب اسلامی ارزیابی کردند. این هویت به ما جسارت، انگیزه و عزم برای رسیدن به اهدافمان می‌دهد. هر چه ما این هویت را بیشتر حفظ کنیم، ملت و انقلاب را بیشتر زنده نگاه داشته‌ایم و در عین حال تحرک و پویایی در انقلاب را زنده نگه داشته‌ایم.

بخشی از زنده‌نگه داشتن این هویت به حوزه معرفت باز می‌گردد؛ مانند باورپذیرکردن ارزش‌های دفاع مقدس برای مخاطبان امروز یا تبیین مبانی عقلانی و اعتقادی ارزش‌های دفاع مقدس. بخش عمده‌ای از این مسئله به کارهای هنری بستگی دارد.

ما در این نشست‌ها تمرکزمان را بر حوزه موسیقی دفاع مقدس گذاشته‌ایم. موسیقی در دوران دفاع مقدس کارکرد بزرگی چه در دوران دفاع مقدس و چه در سال‌های پس از آن داشته است. هدف ما از برگزاری این نشست‌ها پاسخ دادن به پرسش‌های بسیاری است که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

وضعیت کنونی ما نسبت به موسیقی دوران دفاع مقدس چگونه است؟ آیا پیوند موسیقی ما با آن دوران برقرار بوده و هست؟ اگر گسستی بوده دلایلش چیست؟ چه می‌شود کرد که موسیقی دفاع مقدس در دوران امروز شنیده و زمزمه شود؟

دوستان صاحب‌نظر چه در حوزه شعر و چه در حوزه موسیقی به این نشست دعوت می‌شوند تا دیدگاه‌های خود را بیان کنند.

بیشترین آسیب به موسیقی دفاع مقدس ناشی از دخالت‌های ارگان‌هاست

ابراهیم اسماعیلی‌اراضی: باید نگاهی به پیشینه کرد و دید که در چه جاهایی موفق بوده‌ایم و در چه جاهایی موفق نبوده‌ایم و علت هرکدامشان چیست. در عین حال باید دید که امروز چه می‌توان کرد. درباره امروز باید بگویم که قبل از هر چیز باید مخاطب‌شناسی کنیم.

ما با مخاطبانی مواجه هستیم که بخشی از آنانا چیزی از دفاع مقدس نمی‌دانند و بخشی دیگر داده‌های غلطی از دوران دفاع مقدس در ذهنشان شکل گرفته است. این داده‌های غلط را باید علت شناسی کرد.

دولتی شدن برخی حوزه‌ها خیلی آسیب‌زا است. چندسال پیش به سفارش کنگره رضوی مقاله‌ای پژوهشی داشتم که در آن به این نتیجه رسیدم که در موضوع‌های مذهبی هم این مشکل را داریم؛ یعنی دخالت‌های بیش‌از حد ارگان‌های دولتی آسیب‌زا بوده است. مهمترین آسیب این بوده که مخاطب در تمام این آثار با فضایی مشابه، داده‌های مشابه مواجه است.

روزگاری نیما یوشیج در ادبیات ایران قد علم کرد. او اصول کارش را بر عینی گرایی و جزئی نگری بنا کرد. چرا گاهی کارهای چاووش تا آن حد موفق بودند. کارهایی که در آن دوران شده بسیار درخشانند. شعر قطعه‌ی «برادر بی‌قراره» را اصلان اصلانیان سروده است. ما چقدر این شاعر را می‌شناسیم.

درباره مخاطب امروز هم باید بیش از هر چیز باید سراغ چیزهایی رفت که برای این مخاطب ملموس و باورپذیر باشد. برای من که زمانی پدرم و سه برادرم در جبهه بودند و ۳۰۰ تن از بچه‌ محل‌هایم در جنگ شهید شدند، مسائل جنگ و دفاع مقدس برایم ملموس‌تر است. اما برای مخاطب امروز که مواجه‌ای با آن دوران نداشته و با موجی از آثار هنری در ژانرهای مختلف مواجه است، مسائل مربوط به دفاع مقدس چقدر ملموس است.

مردم دیگر هیچ تردیدی درباره ارزش‌های ایثاری که شهیدان و جانبازان در دوران دفاع مقدس کردند، ندارد. اما ما باید این اسطوره‌ها را ملموس‌تر کنیم. ما برخی کلیشه‌ها را تجربه کرده‌ایم و همان را تکرار می‌کنیم.

نهادهای مسئول بیشتر باید در حوزه مدیریت کار کنند نه این که خودشان تولید کننده باشند. هر کدام از هنرمندانی مانند محمدرضا لطفی، شهرام ناظری، محمدرضا شجریان و حسام‌الدین سراج می‌توانستند برای سال‌های سال آثاری در زمینه دفاع مقدس بسازند و بخوانند اما ما به گونه‌ای عمل کردیم که در نهایت ساختن و خواندنِ آثار دفاع مقدسی به راهی برای گرفتن مجوز برای هنرمندان تازه‌کار تبدیل شد.

بزرگان انقلاب و تاکید بر مردمی بودن دفاع مقدس

محدثی خراسانی: از طرف بزرگان انقلاب مطرح شده که دفاع مقدس مربوط به تمام مردم ایران است و این حتی فارغ از مسلمان بودن است. ما رزمندگان مسیحی و زرتشتی بسیاری داشته‌ایم که در دفاع مقدس حضور داشته‌اند و حتی شهید شده‌اند. دفاع مقدس مسئله‌ای فراجناحی است که افتخارش برای مردم ایران است. به همین دلیل در فعالیت‌هایی که به دفاع مقدس مربوط می‌شود باید این وطن‌شمولی را مد نظر داشته باشیم و از تنگ‌نظری‌ها پرهیز کنیم.

عده‌ای برای جذب بودجه و پول به موسیقی دفاع مقدس می‌پردازند / عصر طلایی موسیقی دفاع مقدس دهه ۶۰ بود

امیر حسین سمیعی – آهنگساز: ابتذالی در موسیقی هست که متاسفانه فراگیر هم شده است. هر اثر هنری هم که در این زمینه تولید می‌شود از این ابتذال فرار نکرده است. فضای موسیقی ما خیلی ملتهب است و بخش زیادی از موسیقی پاپ ما به ابتذال کشیده شده است.

زمانی خواندن قطعه‌ای برای دفاع مقدس مجوز خواندن یک خواننده یا مجوز یک آلبوم می‌شد. به طور حتم جریانی پشت این مسئله بوده که هنرمند را به این سمت کشانده و به طور حتم در این گونه تولیدها جوششی درونی وجود نداشته است. این خودش شروع ابتذال است.

از طرف دیگر عده‌ای هستند که آمدنشان به فضای موسیقی دفاع مقدس برای جذب بودجه و پول است. اثری که در این شرایط خلق می‌شود قطعا مبتذل است. هنرمندی که وارد این عرصه می‌شود اصلا وجاهت موسیقی دارد برای چنین اثری؟

عصر طلایی موسیقی دفاع مقدس همان دهه‌ی ۶۰ است و در آنجا موزیسین‌ها به طور خودجوش به موسیقی دفاع مقدس پرداختند. «کجایید ای شهیدان خدایی» یکی از آثاری است که در همین دوران خلق شد. کارهای استاد رحیمیان، قره‌باغی، سراج و آثاری در این زمینه خلق شدند که هر کدام برای خود یک شاهکار هستند. اما این جریان در جایی متوقف می‌شود. آن هنرمندان خودجوش آثاری را خلق کردند اما این ماجرا در دهه هفتاد رو به افول می‌رود.

در واقع نمود دفاع مقدس در موسیقی در دهه هفتاد رو به زوال می‌رود و در سینما طلوع می‌کند. دهه هفتاد دوره‌ی بلوغ سینما در عرصه دفاع مقدس است. این طلوع با موسیقی فیلم‌هایی مانند «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف» و «آژانس شیشه‌ای» شکل می‌گیرد. دوران بلوغ سینمای ما با ظهور آهنگسازی بزرگ همراه می‌شود.
بعد از دفاع مقدس موسیقی باید مرحله‌ی دیگری میشد اما این اتفاق نیافتاد. دوران دفاع مقدس به آثار مصرفی نیاز بود اما بعد از جنگ که باید موسیقی وارد فاز جدیدی میشد، این اتفاق نیافتاد.

تا دهه هشتاد هم ارتباط خوبی میان موسیقی و سینما در زمینه دفاع مقدس وجود داشت اما بعد از آن این ماجرا هم کم‌رنگ شد.از دهه هفتاد به بعد مخاطب به شنیدن موسیقی عاشقانه عادت کرده است. در حوزه دفاع مقدس و کارهای ارزشی قرار است آثار فقط ما را به گریه بیاندازند. آثار شاخصی که موسیقی کشورهای دیگر هست به هیچ وجه همه عاشقانه نیستند. ما برای فرار از اوضاع کنونی باید تغییر فرم انجام دهیم. مثلا یک اپرا تولید کنیم.

بیداری در عرصه مدیریت

محدثی‌خراسانی: صحبت‌های آقای اسماعیلی مبتنی بر عملکرد گذشته نهادهای دولتی و سیاستگذار بوده است که الان هم با بخشی از این ماجراها گریبان‌گیریم. اما نوعی بیداری در این عرصه وجود دارد که این نوید را می‌دهد که با گفت‌وگو و مشورت‌ها بشود با گذر از این تنگناها اوضاع را تغییر داد.

ما باید با کار رسانه‌ای و پیگیری این مسائل، روز به روز این مطالبه را در نهادهای فرهنگی ما ایجاد کنند که سیاست‌های غلط گذشته را اصلاح کنند.ما در مجموعه سازمان هنری و سینمایی دفاع مقدس یکی از تاکیدهایی که بر ما هست این است که این سازمان جبهه‌ی هشت سال دفاع مقدس است. ورود در این جبهه و قرار گرفتن در این سنگرها هیچ حد و مرز و محدودیت فکر و جناحی و مذهبی برای کسی قائل نبوده و در اینجا هم همین‌گونه است.

باید فضاها و تعاریف تنگ‌نظرانه که به دلایل سلایق شخصی به وجود آمده از بین برود. مدیران کوتاه فکری بوده‌اند که این سیاست‌ها را اعمال کرده‌اند و گاه این تلقی شده که این موارد سیاست‌های کلی نظام است در حالی که هرگز اینگونه نبوده است.

صداوسیما هنوز با موسیقی رودربایستی دارد

اسماعیلی‌اراضی: بخشی از مشکل همین است که ما در گذشته سعی کرده‌ایم با تعاریفی سراغ هنر دفاع مقدس برویم که از آنِ مدیران بوده است. مدیرانی که نه تنها حوزه‌های تخصصی موسیقی و تجسمی و سینما را کمتر می‌شناختند، چه بسا که اشراف چندانی نسبت به دوران دفاع مقدس هم نداشته‌اند.

در دوره‌ای کتاب‌های بسیاری در زمینه دفاع مقدس تولید و منتشر شد. آن زمان جامعه از این کتاب‌ها استقبال کرد اما بعدها این کتاب‌های کلیشه‌ای روی دست ناشران ماند و به کتابخانه‌های نهادهای مختلف محدود شدند. بعد از مدتی حوزه هنری سراغ نمونه‌ها رفت و کار به جایی رسید که کتاب «دا» با آن استقبال خوب مواجه شد. این اتفاق خوب برای اثاری از این دست هم افتاد.

علت این استقبال این بود که این نمونه‌ها برای مردم باورپذیر بودند. ما در تعاریفمان باید قدری بازتر عمل کنیم و متوجه باشیم که دفاع مقدس می‌تواند از دیدگاه هر کسی تعریف خاصی داشته باشد. اینجاست که دو مسئله پیش می‌آید: یکی مسئله نقد است و دیگری مسئله‌ی رصد کردن است. یعنی ما به جای فراخوان دادن و سفارش دادن، برویم رصد کنیم و ببینیم چه کارهایی در این زمینه شده و کمتر دیده شده است.

حتی برخی کارهای ضد جنگ را می‌توان با برخورد درست به کار گرفت.در حوزه‌های مختلف وقتی ابتزال دیده می‌شود باید در رسانه‌ها به صراحت بیان شود و به آن پرداخت. وقتی در فوتبال مسئله‌ای به وجود می‌آید برنامه‌های مختلف تلویزیونی به آن می‌پردازند و زوایای مختلف آن را برای مخاطبان و مردم روشن می‌کنند.

اگر صدا و سیما در این مورد برای خودش رسالتی قائل است باید وارد عمل شود. وقتی برنامه‌ای مانند «ساعت ۲۵» را بعد از نیمه شب پخش می‌کند یعنی هنوز با موسیقی رودربایستی دارد. وقتی برنامه‌ای دسته چندم و تقلیدی از «آکادمی» را پخش می‌کند، آدم دچار سردرگمی می‌شود.

وقتی کسی مانند چاووشی اثر دفاع مقدسی می‌خواند همه مردم از او می‌پذیرند چرا که کارهایش خودجوش است و خودش هم مُهر ارزشی نخورده است و مخاطب هم اثرش را باور می‌کند.

باید به گونه‌ای برخورد کرد که از آن طرف بام نیافتیم و از چهره‌هایی استفاده کنیم که چندان مورد قبول نیستند.

«ساعت ۲۵» در خدمت موسیقی نیست / این برنامه ابتذال در موسیقی را بیشتر می‌کند

امیرحسین سمیعی: باشکوه‌تر از این حماسه ملی(دفاع مقدس) چه هست که بتواند موسیقی روز و شب ما باشد. موسیقی مخاطب ناگزیر دارد. در تاکسی و در پیاده رو و در رستوران و در جاهای دیگر شنیده می‌شود. خیلی از موسیقی‌های خوبی که در صداوسیما ساخته می‌شود، پخش نمی‌شود. یعنی موسیقی‌های استاندارد که در شوراهای مختلف بررسی شده و آثار خوبی هم هستند، پخش نمی‌شود.

برنامه «ساعت ۲۵» واقعا در خدمت موسیقی است. به نظرم هیچ بخش و هیچ وجهی از این برنامه در خدمت موسیقی نیست. «ساعت ۲۵» بیشتر در خدمت رسانه‌های خصوصی است. مثلا آلبومی قرار است منتشر شود، خواننده یا آهنگسازش به برنامه می‌آیند تا خودشان را تبلیغ کنند. این چه اتفاقی در حوزه موسیقی در صدا و سیماست. آیا این برنامه از ابتذال در موسیقی جلوگیری می‌کند.

یکی از اتفاق‌هایی که در سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس دارد رخ می‌دهد، برای نخستین بار است که نهادی دارد تخصصی عمل می‌کند. شورایی تخصصی در زمینه موسیقی و شعر دارد. نگاه این سازمان به گونه‌ای است که می‌خواهد جوانان را وارد عرصه کند.

در چنین نهادهایی باید یک موزیسین و یک شاعر باشد.برطرف کردن مسئله ابتذال یک یا دو روزه امکان پذیر نیست و به مدت زمان بسیاری نیاز دارد.به هر روی یکی از راه‌های دوری از این ابتزال تغییر فرم بود که به ساخت سمفونی‌هایی مانند سمفونی «خرمشهر» انجامید.

ما در موسیقی دفاع مقدس اُپرا نداریم. چرا به این مسئله فکر نشده است. باید در این زمینه اُپرا هم داشته باشیم. به هر روی ایده‌پردازی در حوزه موسیقی دفاع مقدس واقعا ضعیف بوده است.

در ماجرای شهیدان غواص آثار موسیقی بسیاری در این زمینه ساخته شد اما هیچ کدام ماندگار نبود و بسیاری ازاین آثار سخیف بود. اما در این میان فیلم «اروند» با موضوع شهیدان غواص ساخته شد و فیلم ماندگاری هم هست.

منبع : خبرگزاری تسنیم