موسیقی فیلم؛ درخشش یا افول

راه نوا – موسیقی فیلم یکی از مولفه های مهمی است که می تواند بر تاثیرگذاری فیلم بیافزاید و یک اثر سینمایی یا تلویزیونی را در ذهن مخاطبان ماندگارتر سازد. در دهه های گذشته موسیقی فیلم، همواره مورد توجه فیلمسازان بوده تا جایی که بسیاری از آثار سینما و تلویزیون با انواع موسیقی دلنشین و ماندگارخود به یاد مخاطبان می آیند؛ آثاری که پس از سال ها همچنان مردم آنها را زیر لب زمزمه می کنند.

بسیاری بر این باورند که اهمیت موسیقی فیلم تا جایی است که می توان آن را شناسنامه فیلم و یکی از رموز ماندگاری فیلم توصیف کرد؛ آنگونه که موسیقی فیلم هایی چون «سینما پارادایزو» و «خوب، بد، زشت» به آهنگسازی «انیو موریکونه» یا موسیقی متن فیلم مشهور «پدرخوانده» ساخته «نینو روتا» آهنگساز ایتالیایی، سند ماندگاری این آثار در تاریخ سینمای جهان شدند و پس از چندین دهه همچنان الهام بخش دوستداران سینما هستند. 
در آثار سینما و تلویزیون ایران نیز آثار ماندگار بسیاری در حوزه موسیقی وجود دارد. موسیقی آثاری چون «از کرخه تا راین»، «بوی پیراهن یوسف»، «روز واقعه» و مجموعه های تلویزیونی چون «هزار دستان» و «پدر سالار» از نمونه آثاری هستند که همگان آنها را بخوبی به خاطر دارند.

با وجود اهمیت موسیقی یک فیلم در تاثیرگذاری و ماندگاری هرچه بیشتر آن، در چند سال گذشته شاهد افول کیفی موسیقی در آثار سینمایی و تلویزیونی بوده ایم؛ موضوعی که انتقادهایی را نیز به دنبال داشته است.

«کامبیز روشن روان» آهنگسازی که تجربه ساخت موسیقی برای فیلم‌ هایی مانند «مسافر» ساخته «عباس کیارستمی» و «گل ‌های داوودی» ساخته «رسول صدرعاملی» و همچنین سریال‌ های «امیرکبیر»، «وزیر مختار» و «حس سوم» را در کارنامه دارد، به تازگی در گفت وگو با رسانه ها به انتقاد از وضعیت موسیقی فیلم در کشور پرداخته و گفته است: موسیقی فیلم در کشور ما عملا از بین رفته و چیزی به نام آهنگ ‌ساز فیلم یا آهنگ ‌سازی برای فیلم نداریم. نمی ‌توانید از صد موسیقی ‌ که برای صد فیلم ساخته می‌شود یک پارتیتور پیدا کنید که نت‌ها را نوشته و در استودیو ضبط کرده باشند. وجود ندارد. آنچه امروز به عنوان موسیقی فیلم در سینمای ما وجود دارد ادیت افکت ‌های مختلفی است که در مولدها و بانک ‌های صوتی است. 
روشن روان با اشاره به عدم تمایل فیلمسازان به پرداخت هزینه برای ساخت موسیقی های خوب برای آثارشان، وضعیت موسیقی فیلم را به «سقوط آزاد» تشبیه کرده است.

به منظور بررسی بیشتر این مهم و کشف چرایی شکل گیری رویکرد تقلیل گرایانه نسبت به آهنگسازی در فیلم های سینمایی و مجموعه های تلویزیونی، به گفت و گو با «محمد سریر» آهنگساز و رییس شورای عالی خانه هنرمندان ایران  پرداختیم.

موسیقی سرگرم کننده و خالی از اندیشه؛ جانشین موسیقی ماندگار

سریر نگاه جدید به حوزه هنر به طور عام و موسیقی به طور خاص را نگاهی تفننی و با جدیت کمتر از گذشته توصیف کرد و گفت: این نگاه نه تنها در حوزه موسیقی بلکه در حوزه های دیگر هنری چون سینما هم به چشم می خورد. به نظر می رسد این روزها کارهایی کیفی با خاصیت ماندگاری کمتر اقبال بیشتری دارند زیرا توجه و تمرکزی که عموم روی آثار هنری در گذشته داشتند حالا خیلی کمتر شده است و تمایل عام به تولیداتی است که برای چند لحظه یا چند روز بتواند آنها را سرگرم کند و بیشتر جهت سرگرمی باشد تا اندیشه ورزی در حوزه هنر.

وی که آهنگسازی ۷ آلبوم موسیقی و تصنیف بیش از ۱۰۰ اثر آوازی و موسیقی متن فیلم و سریال های تلویزیونی را برعهده داشته ‌است، افزود: برغم وجود استعدادهای درخشان در حوزه موسیقی، این روزها برخی فیلمسازان در ساخت موسیقی آثار خود به جای ماندگاری آهنگ، به عام پسندی و سرگرم کنندگی آن توجه می کنند؛ نگاهی که هم ناشی از خواست و سلیقه عمومی جامعه است و هم هزینه آهنگسازی برای فیلم را کمتر می کند. بنابر این نگاه آهنگساز فیلم هم سعی می کند از منویات شخصی خودش کمی فاصله بگیرد تا نظر تهیه کنندگان را بیشتر جلب کند.

این اتفاق البته نه تنها در ایران بلکه در بخش هایی از سینمای جهان هم افتاده است. موسیقی بیش از ۵۰ درصد از فیلم هایی که در ۵ یا ۶ دهه گذشته در جهان ساخته می شد، خاصیت ماندگاری داشت و در طول زمان هم به عنوان یک اثر مستقل مورد استقابل مخاطبان بود اما اکنون شاهد افول موسیقی فیلم در سطوح جهانی هستیم. به نظر من در سال های اخیر نگاه گذرا نسبت به امور هنری بر نگاه عمقی چیره شده و آثار بر اساس سلایق و خواسته های سطحی ساخته می شود و کیفیت ماندگاری در آثار هنری کمتر دیده می شود. 

 موسیقی فیلم هم باید حرفی برای گفتن داشته باشد

سریر در ادامه گفت وگو با ایرنا بر این موضوع تاکید کرد که فیلمسازان با توجه بیشتر به موسیقی آثارشان می توانند به موفقیت در جشنواره های بین المللی فکر کنند. وی در این زمینه اضافه کرد: در سال های گذشته بخشی از سینمای ایران قدم های بلندی را برای کسب موفقیت های جهانی برداشته است اما در موضوع آهنگسازی همچنان ضعیف عمل کرده است. دلمشغولی آهنگ سازانی چون آقای روشن روان نیز همین است که کیفیت در همه بخش های یک اثر دیده شود و وقتی یک فیلم ایرانی در جهان در حوزه های گارگردانی و بازیگری جایگاهی را به دست می آورد در حوزه موسیقی هم مورد توجه قرار گیرد چراکه با وجود هنرمندان ارزنده در بخش موسیقی این امکان بالقوه وجود دارد.

به گفته سریر، تهیه کنندگان سینما و کسانی که رهبری ساخت فیلم ها را به عهده دارند باید به این نکته توجه داشته باشند تا ظرفیت های بالقوه موسیقی کشور به منصه ظهور برسند.

مناسبات غیر حرفه ای در سفارش موسیقی فیلم

اهالی موسیقی، به موضوعی اشاره میکنند که می تواند آفتی برای مقوله آهنگسازی فیلم ها و سریال های تلویزیونی محسوب شود. سفارش ساخت موسیقی به آهنگسازان ناشناخته و کم تجربه تر در ازای پرداخت هزینه اندک به آنان و در اقدام غیر حرفه ای تر، دریافت مبلغی از آهنگساز برای معرفی اثر او در یک فیلم، آفتی است که به باور فعالان موسیقی به جان مقوله آهنگسازی در سینما و تلویزیون افتاده است. 
سریر در این زمینه می گوید: ما پشتوانه های بسیار خوبی چه در حوزه موسیقی ملی و چه در فنون آهنگسازی داریم که موجب رشد آهنگسازی در ایران طی یکصد سال گذشته شده است. قطعا با اتکا به این پشتوانه ها می توانیم در حوزه موسیقی و آهنگسازی فیلم ها بهترعمل کنیم. روندها نباید به گونه ای باشد که کم توجهی در تولید آثار هنری را تشویق کند. این شرایط افراد مستعد را دلسرد می کند و به سمت تولید کارهای رقیق تر و دم دستی تری سوق می دهد.