موسیقی ایران برای آزادگان وطن چه خوانده است؟

یک: روز 26 مرداد ماه 1369 خورشیدی ، یکی از روزهای ماندنی و خاطره انگیز در تاریخ معاصر کشور به شمار می رود.
به گزارش راه نوا ، رزمندگان سلحشوری که طی هشت سال دفاع مقدس به انحای مختلف در راه دفاع از دین ، مذهب ، ناموس و میهن در نبردی نابرابر و در نهایت در چنگ رژیم بعث عراق گرفتار شده بودند و از آنها با عنوان اسرای جنگی نام برده می شد ، از این روز به تدریج وارد میهن اسلامی شدند و از آن تاریخ با عنوان آزادگان از آنها یاد می شود و همین امر موجب گشت تا در تابستان 69 موجی از شادی و شور و شعف سراسر کشور را فرا گیرد.
به همین مناسبت ، پرونده ای موسیقایی تدارک دیده ایم و قطعات موسیقی که طی 25 سال اخیر درباره ورود آزادگان سرافراز به میهن اسلامی اجرا شده اند را معرفی کرده و بعضا مورد ارزیابی مختصر و اجمالی قرار داده ایم.

 

***

26 مرداد 1369 در تاریخ ثبت شد؛
ورود آزادگان سرافراز به ايران اسلامی

دو : وب سایت تاریخ ایرانی می نویسد: در روز ۲۶ مرداد ۱۳۶۹ اولین گروه آزادگان ایرانی پس از سال‌ها اسارت در زندان‌های رژیم بعث عراق با ورود به کشور به جمع خانواده‌های خود بازگشتند.
این رویداد دو هفته پس از اشغال نظامی کویت توسط ارتش صدام و ۲ روز پس از آن صورت گرفت که صدام در نامه‌ای به هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران بار دیگر عهدنامه ۱۹۷۵ الجزیره را پذیرفت و به شرایط ایران برای پایان جنگ تسلیم شد و از جمله قول عقب‌نشینی از مرزهای ایران و آزادسازی اسیران ایرانی را داد.
اسرای سرافراز ایرانی از چند نقطه مرزی با تشریفات وارد کشور شدند و نخستین واکنش آنان بوسه بر خاک ایران و ریختن اشک شوق بود. زیارت حرم امام خمینی و همچنین دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای ، رهبر معظم انقلاب از نخستین برنامه‌ها و اقدامات مشترک آزادگان ایرانی بود.
آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با آزادگان گفت: «… یکی از چیزهایی که شما را، دل‌هایتان را زنده نگه می‌داشت، ‌پر امید نگه می‌داشت، یاد آن چهره و روحیه پرصلابت امام عزیزمان بود. آن بزرگوار هم خیلی به یاد اسرا بودند. حال پدری را که فرزندانش به این شکل از او دور شده باشند، راحت می‌شود فهمید… مسأله اسارت طولانی فرزندان این ملت به نوبه خود امتحان دیگری بود که ملت ما با موفقیت آن را به انجام رسانده و اسرای ما همانند ملت ایران از خود آزادمردی نشان دادند و سرانجام با موفقیت و سرافرازی به وطن بازگشتند…شما در دوران اسارت شرایط سختی را گذراندید، اما در عین حال با حفظ دین و اعتقادات و دلبستگی خود به اسلام، امام و انقلاب موجب افتخار و آبرومندی ملت خود در برابر دشمن شدید.»
در پی بازگشت آزادگان به ایران دستور تشکیل ستاد رسیدگی به امور آزادگان صادر شد. ستاد رسیدگی به امور آزادگان در ۲۲ مرداد ۱۳۶۹، براساس قانون حمایت از آزادگان مصوب ۲۳ آذرماه ۱۳۶۸ مجلس تشکیل شد و در نخستین گام با تبادل انبوه اسرا مواجه شد و براساس‌‌ همان قانون و با مساعدت و همراهی دیگر دستگاه‌ها مسئولیت این کار عظیم را به دوش گرفت و تبادل بیش از ۴۰۰۰۰ آزاده و به همین تعداد اسیر عراقی را انجام داد. این ستاد بیش از ۲۷۰ واحد ستادی در سراسر کشور تشکیل داد و ارائه خدمات به آزادگان را در زمینه‌های گوناگون آغاز کرد.

***

معرفی قطعات موسیقی اجرا شده با موضوع بازگشت آزادگان به وطن ؛
تو اون دلاوری که ، تن به شکست ندادی

سه : طی 25 سال اخیر و پس از بازگشت اولین گروه از آزادگان به کشور ، تعدادی قطعه موسیقی با این موضوع تهیه ، تولید و منتشر شده است که در ادامه به معرفی این آثار می پردازیم:

–   تصنیف “رهایی” (از نگاه یاران) با صدای «صدیق تعریف»، خواننده مطرح موسیقی سنتی در سال 1369همزمان با ورود آزادگان به کشور در قالب آلبوم “شیدایی” منتشر شد. جلال ذوالفنون بر مبنای ملودی ای کردی این قطعه را ساخت و تنظیم نمود. این قطعه در آواز بیات ترک ( بیات زند) اجرا شده است و شاعر آن فریدون مشیری است.
گویا اگر چه عوامل این قطعه با قصد و نیت قبلی درباره این موضوع خاص – بازگشت آزادگان به کشور – دست به تولید این اثر نزدند ولی همزمانی انتشار آن با این واقعه تاریخی و مضمون شعر ، در نهایت تناسب جالبی را ایجاد کرد و مخاطب پس از شنیدن این اثر گمان می کند دقیقا عوامل ، تحت تاثیر بازگشت آزادگان ، دست به خلق این اثر زده اند. گفتنی است ، طی 25 سال اخیر بارها این قطعه همراه با تصاویر بازگشت آزادگان به کشور از طریق شبکه های مختلف سیما پخش شده است.
در مجموع این قطعه در ارکان مختلف خود در وضعیت مطلوب و موفقی قرار دارد و از آن به عنوان یک اثر شنیدنی و گیرای موسیقایی می توان نام برد.
قطعه رهایی ضمن اینکه یکی از شاخص ترین آثار صدیق تعریف به شمار می رود جزو مشهورترین آثار موسیقایی سه دهه اخیر نیز محسوب می شود.
بخشی از متن شعر :
از نگاه یاران ، به یاران ندا می رسد / دوره رهایی ، رهایی فرا می رسد
این شب پریشان ، پریشان سحر می شود / روز نو‌ گل‌افشان ‌، گل‌افشان به ما می‌رسد

 

دانلود

 

–   «یدالله رحمانی» خواننده باسابقه کرد در سال 1369 و به مناسبت آغاز ورود آزادگان به میهن ، قطعه ای محلی با عنوان “ئازاده ی ده لیر” را با سروده ای از خود اجرا نمود.

–   گروه سرود «بچه های آباده» به عنوان تنها گروه سرود شاخص دهه 60 همزمان با ورود آزادگان به کشوردر سال 1369 قطعه ای را به این مناسبت تولید و اجرا نمودند.

– “یک آسمان پرنده عاشق” عنوان اثر مشهوری است که با صدای «حسن همایون فال» ، خواننده معروف موسیقی پاپ و سنتی کشور در نیمه های دهه 70 اجرا شد. محمدرضا احمدیان سازنده ملودی و تنظیم کننده این قطعه است و شعر ان توسط سهیل محمودی سروده شده است. این اثر موسیقایی که جزو معروف ترین قطعات به شمار می رود بنا به گفته خواننده آن به مناسبت ورود آزادگان به کشور اجرا شده است.
بخشی از شعر :
یک آسمان پرنده عاشق / از گرد راه باز رسیدند
با بال های روشنی از نور/ وقت پگاه باز رسیدند

–   «علی تفرشی» خواننده باسابقه پاپ تا کنون چند اثر در وصف آزادگان اجرا نموده است.
–   “مسافر خسته” عنوان یکی از این آثار است که توسط فرهاد برنجان آهنگسازی و تنظیم شده است. این قطعه در ساختار پاپ ارکسترال به صورت ملایم ساخته و اجرا شده است.
بخشی از کلام این قطعه :
لحظه ی رسیدن تو ، توی مرز عشق و رویا / وقت معراج دل من ، توی اون لحظه ی زیبا
لحظه ی رسیدن تو ، توی هر فصلی که باشه / فصل پرواز پرستو ، توی اوج آسمونها

–   «علی تفرشی» قطعه “اسیر” را نیز درباره ورود آزادگان به کشور اجرا نموده است. داوود نوروزی شاعر این اثر است و کسری معظمی فراهانی به آهنگسازی و تنظیم آن پرداخته است.

–   “آزادگان” عنوان دیگر اثر«علی تفرشی» است که درباره ورود آزادگان به میهن با ساختار ارکسترال اجرا شده است. علی بکان آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه است. شعر این اثر سروده ناصر فیض است که با عبارت (شکست قفل قفس را) آغاز می گردد.

–   «ولی الله قاسمی» خواننده آذری زبان دو قطعه به مناسبت ورود آزادگان به کشور را سال ها پیش اجرا نموده است. “بهار آزادگان” عنوان یکی از این آثار است که با شعری سروده محمود دست پیش اجرا شده است. آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه باقر ساورایی است که توسط ارکستر آذربایجانی به رهبری صفرعلی جاوید به اجرا در آمده است.

–   “اسیر آزاده” عنوان دیگر قطعه اجرا شده با صدای «ولی الله قاسمی» است که شعر آن توسط محمود دست پیش سروده شده است. آهنگساز و تنظیم کننده و رهبر ارکستر آذربایجانی در این قطعه ، صفرعلی جاوید است.
گفتنی است ، هر دو قطعه مذکور با زبان ترکی و گویش آذری اجرا شده اند.

– «حمید غلامعلی» خواننده باسابقه پاپ تا کنون دو قطعه به مناسبت ورود آزادگان به کشور اجرا نموده است.
“نوید آزادی” عنوان یکی از این آثار است که این خواننده با همراهی گروه کر اجرا نموده است. محمود شاهرخی شاعر این اثر است و جعفر زعیمی نیکو نیز آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه محسوب می شود.

–   دیگر قطعه «حمید غلامعلی» در باب این موضوع ، “شب بارون” نام دارد که علی بکان در مقام آهنگساز و تنظیم کننده و سعید موحدیان در جایگاه شاعر به خلق این اثر پرداخته اند . گفتنی است ، این قطعه به مناسبت درگذشت سید آزادگان ، مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی اکبر ابوترابی فرد اجرا شده است.
این قطعه با این بیت شروع می شود:
شب بارون توی زندون / دیدمش با لب خندون …

–   قطعه “آزاده مردان” عنوان اثری است با اجرای «محمد گلریز» ، خواننده شاخص انقلابی که در ساختار موسیقی سنتی ساخته و اجرا شده است. احمدعلی راغب آهنگساز این قطعه است و شعر آن سروده محمود شاهرخی است. این شعر با این مصرع آغاز می گردد:
فرخنده باد عزم آن توفان سواران …

–   در سال 1389 و مناسبت بیستمین سالروز ورود آزادگان به وطن ، «علیرضا افتخاری» ، خواننده مشهور موسیقی اصیل به سفارش بنیاد شهید و امور ایثارگران قطعه “سرود شهیدان” را اجرا نمود. حسن میرزاخانی آهنگساز و تنظیم کننده این اثر است و شعر آن توسط عبدالله جاسبی سروده شده است.

–   «حسن فداییان» ، خواننده نام آشنای موسیقی اصیل و محلی قطعه ای با عنوان “آزادگان” را با شعری از محمود شاهرخی اجرا نموده است. احمدعلی راغب به عنوان آهنگساز ، حسین فرهاد پور در مقام تنظیم کننده در خلق این اثر همکاری کردند.

«حمید حامی»، خواننده توانمند پاپ قطعه “قاب آفتاب” را در سال 1384 درباره آزادگان اجرا نموده است. علی بکان آهنگساز و تنظیم کننده این اثر است و ترانه آن سروده سعید حدادیان است. این قطعه در ساختار پاپ ارکسترال ساخته شده و در مجموع اثر قابل اعتنایی است. گفتنی است، قطعه قاب آفتاب ویژه همایش سوختگان وصل اجرا گردیده است.

بخشی از کلام این اثر:
زودتر از همه رسیدی ، سیب سرخ انتظاری / تو با فردا بر می گردی ، بیرق سبز بهاری
بوسه ی عکس تو هر شب ، روی گونه های خیسم / وقتی که دلم می گیره ، به تو نامه می نویسم

–   «علی کوهساری» یکی دیگر از خواننده های کشور است که با همراهی گروه کر قطعه “بازگشت پرستوها” را با موسیقی ناصر چشم آذر اجرا نموده است.

–   “پرنده رها” عنوان اثری است با صدای« قاسم افشار» ، خواننده مطرح موسیقی پاپ که در واحد موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما اجرا شده است. حسین میرزایی آهنگساز و تنظیم کننده این اثر است و شعبان کرم دخت نیز شعر این قطعه را سروده است. گفتنی است ، این قطعه در ساختار پاپ ارکسترال اجرا شده است.

 

بخشی از ترانه پرنده رها :
تو معنی شهیدی ، تو راز پایداری / ترنم رهایی ، از نفس تو جاری
تو اون دلاوری که ، تن به شکست ندادی / تا آخر حماسه ، مردونه ایستادی

– «محمد عبدالحسینی» ، خواننده توانای موسیقی اصیل اجراکننده قطعه ای به نام “رهایی” بوده است. آهنگساز و تنظیم کننده این اثر حسن میرزاخانی است و حسن عسگری شعر این اثر را سروده است. مطلع این قطعه که ساختار موسیقی سنتی دارد این چنین است:
خاک ما گلشن است ، چشم ما روشن است

– در سال 1389 و به مناسبت بیستمین سالروز ورود آزادگان به کشور، موسسه پیام آزادگان قطعه ای موسیقایی با عنوان “یک افق یک پنجره” را تهیه و تولید کرد که توسط «علی لهراسبی» خواننده نام آشنای پاپ اجرا شد. شاعر این اثر عبدالجبار کاکایی است. گفتنی است ، در بخش پایانی این اثر پاپ علی لهراسبی به دکلمه بخشی از ترانه نیز پرداخته است.

بخشی از ترانه این اثر :
یه افق یه پنجره یه چار دیواره / اگه خوب اگه بد چاره نداره
آسمونیه این اتفاق بی کبوتر / سایه بون سایه بون ِ یه دلاور

بخشی از دکلمه :
دوست داره بره با دستای اسیرش / سر بذاره روی دستای پیرش

– «اسماعیل شاهی» خواننده کرد قطعه ای به نام “چاوه ای” را به مناسبت ورود آزادگان به کشور اجرا نموده است.

– در صدا و سیمای همدان «محمد مطلب» قطعه “آزادگان” را با ساختار پاپ اجرا نموده است. آهنگساز این اثر سیاوش تیرائیان است.

– «جاوید عسگری» خواننده نام آشنای پاپ صدا و سیما قطعه “مسافر سپیده” را با موضوع آزادگان اجرا نموده است. محمد جواد سام نژاد آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه است و شعر آن توسط داوود نوروزی سروده شده است.
بخشی از کلام این قطعه :
ای مسافر سپیده ، بخون آواز شکفتن / جاده عاشق صداتِ ، بشکن این سکوت و بشکن

– “حماسه سازان” عنوان اثری است ساخته رمضان عظیمی و با اجرای «گروه کر» که شعر آن توسط حمید سبزواری سروده شده است.

– “سرو آزاده” عنوان اثری است به خوانندگی «حسین گل زرد» در واحد موسیقی و سرود صدا و سیمای مرکز فارس که در ساختار موسیقی محلی درباره آزادگان اجرا شده است. داوود فتحعلی زاده آهنگساز و تنظیم کننده و شاعر این اثر می باشد.

– خانه سرود انقلاب اسلامی سال 92 به مناسبت سالروز درگذشت حجت الاسلام ابوترابی قطعه ای با عنوان “سرود آزادگان” را تولید نمود.

 

***

 

چهار : طی دو دهه اخیر برخی سریال ها و مستندهای تلویزیونی و فیلم های سینمایی با موضوع آزادگان ساخته شده است که برخی از این آثار دارای تیتراژهای با کلام و یا موسیقی های بدون کلام مشهوری بوده اند که در ادامه به این معرفی آثار می پردازیم:

فیلم سینمایی “بوی پیراهن یوسف” ساخته «ابراهیم حاتمی کیا» در سال 1374 مشهورترین اثری است که با موضوع بازگشت آزادگان ساخته شده است. موسیقی درخشان این اثر توسط «مجید انتظامی» ساخته شده و در ضمن مشهورترین موسیقی آثار تصویری مرتبط با بازگشت آزادگان به کشور همین اثر منحصر به فرد است که دارای ویژگی های دیگری نیز می باشد.
این اثر موسیقایی جزو شاخص ترین موسیقی های فیلم های سینمایی تاریخ سینمای ایران است؛ و همچنین  جزو برترین ساخته های مجید انتظامی است و در انتها این که موسیقی فیلم بوی پیراهن یوسف به بهترین نحو ساخته شده و جزو ماندگارترین نغمه های تاریخ موسیقی کشور محسوب می شود.
گفتنی است ، در تنظیم این اثر موسیقایی انتظامی از سازهای ویلون ، ویلون آلتو ، ویلون سل ، کنترباس ، هورن ، ترومپت ، دف ، گیتار و پیانو استفاده نموده است. همچنین گروهی کر متشکل از 3 خانم و یک آقا در کنار تک خوان این مجموعه که علی تفرشی بوده است به هنرنمایی پرداخته اند.
لازم به ذکر است ، آلبوم موسیقی این فیلم سینمایی برای نخستین بار در سال 1375 منتشر شد و تا به امروز چندین بار ، بازنشر و توزیع گردیده است.

 

دانلود

 

  – فیلم سینمایی “پرواز از اردوگاه” به کارگردانی «حسن کاربخش» محصول سال 1373 است. این اثر سینمایی دارای تیتراژی با کلام بود که توسط «سیامک علیقلی» ، خواننده توانای کشور با همراهی گروه کر اجرا گردید. می توان از این قطعه به عنوان سرودی ارکسترال نام برد.

  – در سال 1376 سریال “بازگشت پرستوها” توسط «ابوالقاسم طالبی» ساخته شد و از این اثر می توان به عنوان مهم ترین سریال با موضوع وضعیت اسرای ایرانی در دوران دفاع مقدس درعراق نام برد.
در این مجموعه تلویزیونی که از طریق شبکه دو سیما به روی آنتن رفت ، «صادق آهنگران» ، نوحه خوان مشهور و شاخص سال های دفاع مقدس به عنوان خواننده حضور داشت. همچنین ناصر چشم آذر به عنوان آهنگساز در این مجموعه به فعالیت پرداخت.
بخشی از شعر :
اگر آن گل من ز در آید / به غروب وطن سحر آید / که پرستویم از سفر آید

  – در سال 1388 مستندی درباره آزادگان از طریق شبکه یک سیما پخش گردید که تیتراژ پایانی آن دارای قطعه ای شنیده نشده با صدای «ناصر عبداللهی» ، خواننده محبوب و معتبر بود. گفتنی است ، آهنگسازی این قطعه بر عهده سعید شبانی نژاد بود.

 

  – سریال “قفسی برای پرواز” در سال های 1389 و 90 به کارگردانی «یوسف سیدمهدوی» از آنتن شبکه یک سیما پخش شد. تیتراژ پایانی این مجموعه دارای قطعه ای با کلام بود که توسط «علیرضا وکیلی منش» ، خواننده جوان موسیقی سنتی اجرا شد. پیروز ارجمند آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه بود و شعر آن سروده محمدرضا رحمانی بود.
این قطعه در ساختار موسیقی سنتی ارکسترال اجرا گردید و در مجموع اثر موفقی است. البته ذکر این نکته الزامی است که در کلام صرفا از مفهوم انتظار استفاده شده و هیچ گونه اشاره ای مستقیم به وضعیت آزادگان نمی شود.
بخشی از کلام :
بیا بیا نگار من ، امید من ، قرار من ، بهار زیبا / همه قرار ، تو چاره کن ، شبم پر از ستاره کن ، به شهر زیبا

  – «سینا سرلک» خواننده جوان و معروف موسیقی سنتی در سال 1391 در سریال “بیدار باش” به کارگردانی «احمد کاوری» که از طریق شبکه یک سیما پخش گردید ، قطعه ای آوازی با همراهی موسیقی سنتی اجرا کرد که درباره آزادگان قهرمان بود.
بخشی از این شعر :
باز هم چیزی بگو از عشق ، از همان یاران بارانی/ از همان هایی که می دانم ، از همان هایی که می دانی / خسته ای اما بخوان از عشق ، از شب خورشید و خاکستر…

 

***

 چند لحظه درنگ :

1.اگر چه 25 سال از بازگشت گسترده آزادگان سرافراز به میهن اسلامی می گذرد و با وجود ساخت و انتشار تک قطعات موسیقی ، متاسفانه تا کنون حتی یک آلبوم موسیقی درباره این موضوع تهیه ، تولید و منتشر نشده است که خود نشان دهنده کم کاری نهادهای مرتبط و ذیربط در این زمینه می باشد.

2. اگر چه تک قطعات موسیقی مختلفی درباره ورود آزادگان به کشور تولید و ارائه شده است ولی در یک ارزیابی کلی می توان اعلام کرد یک قطعه شاخص و موفق موسیقی با کلام که توانسته باشد به زجری که رزمندگان هموطن در دوران اسارت متحمل شده اند ، ظلم هایی که بعثی های بی رحم در قبال این اسرا روا داشته اند و مقاومت و پایداری صورت گرفته توسط این رزمندگان در بند ، تا کنون ساخته و عرضه نشده است و همین نکته باید مورد توجه متولیان و اهالی متعهد موسیقی قرار گیرد و هر چه سریع تر به تولید آثار جدی تر و شاخص تر در این زمینه بپردازند.

3. نکته بارز در کلام اکثر آثار موسیقایی اجرا شده درباره آزادگان ، تاکید کلی بر مفهوم انتظار و بازگشت آنان است. با این ارزیابی و بررسی اجمالی باید عنوان کرد که هنرمندان فعال در این زمینه باید از پیله محافظه کاری خودساخته خارج شوند و قطعاتی صریح و شفاف درباره زجرهایی که آزادگان در طی دوران دشوار و طاقت فرسای اسارت متحمل شده اند و همچنین پایداری مثال زدنی آنان که بعضا به شهادت غریبانه آنان منجر شده است ساخته و اجرا نمایند تا نسل هایی که نه جنگ را دیده و نه لمس کرده اند و حتی شاهد بازگشت آزادگان به کشورهم نبوده اند ، بتوانند با چهره ها و بعضا اسوه های مقاومت و پایداری از این طریق – زبان هنر – آشنایی بیشتری پیدا کنند و تا حدودی به ارزش صبوری های آنان پی ببرند.

4. به جز دو سه قطعه به دلیل ضعف یا خنثی بودن کلی آثار و یا به خاطر پخش محدود قطعات اجرا شده از رسانه ملی ، مخاطبان چندان این آثار را نشنیده اند و این امر باعث شده است در گونه موسیقی دفاع مقدس و در بخش آزادگان چندان آثار شاخص موسیقایی نداشته باشیم.

5. آزادگان هنوز حرف های ناگفته فراوانی درباره دوران اسارت خود دارند که زبان هنر و به خصوص موسیقی می تواند یکی از راه های بیان این ناگفته ها باشد. پرهیز از تولید و ارائه آثار خنثی و بعضا ضعیف و لزوم تولید آثار موفق و گیرای موسیقایی و همچنین از زاوایای کلامی پرداخته نشده و البته با زبانی صریح و شفاف ، می تواند مرهمی بر دردهای بی پایان آزادگانی باشد که سال ها در چنگال دشمن بی رحم اسیر بوده اند و اکنون پس از سال ها با سرافرازی و امید به زندگی ادامه می دهند.