سرود ژانر نیست

راه نوا – ما امروز هم به سرود احتیاج داریم؛ سرود یک نیازی است. … به نظر من سرود یک نوعی از شعر بسیار پرتأثیر است، اثرگذار است. از بسیاری از انواع شعر، شاید بگوییم از همه‌ی انواع شعر اثرگذاری‌اش بیشتر است؛ یعنی گسترش اثرگذاری و سرعت اثرگذاری آن بیشتر است.

رهبر هنرمند و عزیز انقلاب ۱۳۹۵/۰۳/۳۱

سرود یکی از انواعِ  «کاربردی» موسیقی همراه با کلام (و گاه بی‌‌کلام) است. یک «گونه» یا یک «ژانر» نیست.

سرود گاه ریتمیک و ملودیک است و همیشه با جمع‌خوانی همراه است و اغلب این سرودها در مایه‌ای مشخص مثلاً دشتی ساخته می‌شود. رضا مهدوی برای شرح مفهوم سرود می‌گوید: یکی از شاخصه‌های مهم سرود، کار جمعی است و نباید تک‌خوانی باشد. اگر اثری کاملاً با فُرم سرود طراحی و ساخته شود اما نوع ارائه آن در اشکال گوناگون پاپ و همراه با تک‌خوانی باشد، از شاکلۀ موقعیت سرود خارج می‌شود.

 ناصر فیض نیز معتقد است: «سرود نسبت به شعرهای دیگر، همه فهم‌تر است و این به این معنا نیست که در سرود از ظرافت‌های شعری خبری نیست. در واقع سرود نوعی شعر حماسی ـ تعلیمی است که نیازها و دغدغه‌های مخاطب را بیان می‌کند و ساده و همه‌فهم می‌باشد. البته در عین همه‌فهم بودن، نباید در دامن سطحی‌نگری و ابتذال بیفتد. سطحی‌نگری با همه‌فهم بودن متفاوت است».

خاصیت جمع‌خوانی و همچنین ماهیت مردمی‌تر بودن، از خصوصیات اصلی سرود محسوب می‌شوند. بین سرود و ترانه مرزبندی مشخصی وجود ندارد به همین دلیل برخی هر دو را یکی می‌دانند. تَرانه به معنی شعر و آهنگی کوتاه و ملحون که خواننده‌ آن را تحت قواعد موسیقیایی اجرا کرده باشد؛ گفته می‌شود. به تعبیر دیگر هر شعری که قابلیت موسیقیایی داشته باشد را می‌توان ترانه دانست.

غالباً  این شاخصه‌ها را در هر ترانه‌ای می‌توان یافت:  

۱٫ موسیقی آن فاقد موازین علمی است.

۲٫ وزن معینی ندارد و بنا بر میل خواننده کوتاه و بلند می‌شود.

۳٫ ساختمانی ساده دارد و فاقد آرایه‌های ادبی پیچیده می‌باشد.

تفاوت اصلی سرود با ترانه نوع خاص آکوردی (به نواختن همزمان چند نت با هم) است که مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرود ملّی جمهوری اسلامی ایران

سرود ملّی قطعه‌ای موسیقی یا سرود است که توسط دولت‌ها به عنوان سرود ملّی و رسمی کشور به رسمیت شناخته می‌شود. نخستین سرود جمهوری اسلامی ایران (پاینده بادا ایران)، پس از انقلاب ۵۷، بر اساس شعری از ابوالقاسم حالت و موسیقی محمد بیگلری‌پور ساخته شد. در سال ۱۳۷۱ دومین سرود جمهوری اسلامی ایران (مهر خاوران) که مدت زمان اجرای آن ۵۹ ثانیه است به عنوان سرود ملّی جدید ایران جایگزین سرود نخستین گردید. شاعر این سرود، ساعد باقری است و آهنگ آن را حسن ریاحی ساخت.

*مروری بر تحولات موسیقی و سرود انقلاب۵۷

موسیقی به عنوان عاملی مهم در شکل‌گیری هویت اجتماعی و فرهنگی جامعه، دارای کارکردهای مختلف سیاسی و فرهنگی نیز می‌تواند باشد. برای مثال سرودهای ملی و موسیقی‌های فولکلور به عنوان نمادی فرهنگی از هر جامعه در زمان صلح و ستیز حضور داشته‌اند. ترانه‌های ملی و بومی قادر است جامعه را تشویق و ترغیب به اتحاد و دفاع از هویت تاریخی و مرزهای جغرافیایی و یا دستیابی به یک هدف مشترک کند. مثال‌های زیادی در این زمینه وجود دارد: ترانه‌های ضدّ نژادپرستی در آفریقای جنوبی، ترانه‌های ویکتور خارا در حمایت از آلنده، تصانیفی که در ایران در ابتدای شکل‌گیری جنبش مشروطه شکل گرفت، سرودهای انقلابی و جنگی در انقلاب ۵۷ و پس از آن و … چنین ترانه‌ها و موسیقی‌هایی تقریباً در تاریخ سیاسی همه کشورها وجود دارند.     

سرودهایی مانند: «خمینی ای امام و برخیزید ای شهیدان حمید سبزواری»، «بهاران خجسته باد دکتر عبدالله بهزادی»، «لاله در خون خفته جهانبخش پازوکی»، «بهمن خونین جاویدان همافر»، «ایران ایران ایران رگبار مسلسل‌ها افشین سرفراز»، «بوی گل سوسن و یاسمن آید و مسلمانان به پا خیزید محمدعلی ابرآویز» از جمله سرودهایی بودند که از ماه‌ها قبل از پیروزی انقلاب ساخت آن آغاز شد و به نظم در آمد و تا سال‌ها بعد از پیروزی انقلاب همچنان شنیده می‌شد. اما سرود دیگری که در جریانات پس از انقلاب بسیار محبوب و معروف شد سرود «یار دبستانی» است. «یار دبستانی من»، سروده منصور تهرانی کارگردان و ترانه‌سراست.

*موسیقی مردمی و سرود در دوران دفاع مقدس

پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه کشور عزیزمان در دهه ۶۰، ژانر موسیقی و سرود جنگی متولد شد. اما آنچه در ایران اتفاق افتاد به ‌گونه‌ای دیگر بود؛ موسیقی و سرود دفاع مقدس یک ژانر منحصر به فرد و کاملاً بومی است و نمی‌توان آن را با ژانر جنگی در موسیقی سایر ملل جهان مقایسه کرد. دلیل اصلی این تمایز به متفاوت بودن جنگ دفاعی ما با سایر جنگ‌های جهان مربوط می‌شود. به همین دلیل هم سرودهایی که در آن دوره تحت عنوان موسیقی و سرود دفاع مقدس ساخته شدند، شاخص‌هایی کاملاً ویژه و خاص داشتند. فضای سالم و معنوی پدید آمده در دهه ۶۰ و تحکیم روحیات حماسی و وحدت‌طلبانه در میان هنرمندان عرصه موسیقی و سرود موجب شد که موسیقی ایران‌زمین یکی از طلایی‌ترین دوران خود را از سر بگذراند. هنوز سرودهای اجراشده در آن مقطع از فاخرترین و ماندگارترین‌ها هستند. به طوری که تمامی عناصر و شاخص‌های فرهنگی و انسانی منتسب به فرهنگ ایرانی، اسلامی و شیعی در این نوع آثار جلوه یافت. ارزش‌هایی چون ایثارگری، عدالت‌خواهی، شهادت‌طلبی، پیروی از ولی فقیه عادل و مقاومت در مقابل فتنه‌های درونی و بیرونی شیطانی به خوبی و زیبایی در این‌گونه آثار دیده می‌شود.

در خلق چنین آثار فاخری نمی‌توان از نقش گروه‌های سرود مدارس و سازمان‌های مختلف در این زمینه چشم‌پوشی کرد. گروه سرود شهرستان آباده یکی از همین نمونه‌ها است. «مادر برام قصّه بگو دل تنگه تنگه»، «خواهرم حجابت سنگر است»، « باز این چه شورش است»، «دوست دارم صدات کنم تو هم منو صدا کنی» این‌ها، بخشی از سرودهای خاطره‌انگیزی بود که در دهه ۶۰ در دل و جان مردم به یادگار نشست.

سرودهایی دیگر مانند «ای شهید مطهر، بانگ آزادی، آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو و خجسته باد این پیروزی حمید سبزواری»، «من ایرانی‌ام، آرمانم شهادت و شکسته سرو باغ آشنایی سپیده کاشانی»، نمونه‌هایی هستند که در قالب موسیقی و سرود دفاع مقدسی، موسیقی ملی را پدیدار کردند.

نوشته: عزیز آذین‌فرد

منبع : خبرگزاری تسنیم