ترانه‌هایی که پناهگاه مردم هستند

راه‌نوا- آوازها و ترانه­‌های مردمی در الجزائر مانند ترانه­‌های مردمی دیگر کشورهای عربی نیست. ترانه­‌های الجزائری از نسل آوازهای کلاسیک اندلسی هستند که در محلّه­‌های مردمی پایتخت الجزائر، به ویژه در محله­‌ی قصبه العتیق، نشأت گرفته و پیشرفت کرده است.

شیخ محمد العنقا (۱۹۰۷ – ۱۹۷۸) نماد آوازها و ترانه‌های مردمی است، وی عامل پیشرفت این آوازها و ساده و معمولی بودن آن­ها و بیان درد و رنج مردم به وسیله­‌ی این آوازها است. این نوع از آوازها  در زمان اوج اشغال الجزائر توسط فرانسوی‌ها نقش مهمی در مراقبت از ارزش‌های دینی و اجتماعی و نیز پیوند مردم با سرزمینشان داشت، همانگونه که بعد از استقلال، یعنی زمانی که بسیاری از رامشگران بزرگ از تبلیغات رسمی فاصله گرفتند، این آوازها پناهگاهی برای مردم به شمار می‌­آمد و مراسم تشییع جنازه اعمر الزاهی (۱۹۴۱- ۲۰۱۶) یک همه پرسی دیگری بود درباره‌­ی ترانه­‌های مردمی و میزان تأثیرگذاری خوانندگان این ترانه‌­ها بر عموم مردم.

انقلابی علیه انزوای ترانه‌­ها

مهدی براشد پژوهشگر متخصص در زمینه­‌ی ترانه­‌های مردمی این نوع از آوازها را یک نقطه­‌ی عطف انقلابی علیه ترانه‌­های کلاسیک اندلسی‌­ای می‌­داند که تا اوایل قرن بیستم رواج داشت. علاوه بر این اعتقاد است که محمد العنقاء بنیانگذار این نوع از ترانه در سه قرن اخیر انتقال گنجینه­‌ی شعر کهن را از مراکش دور به مراکش نزدیک امکان­پذیر می­‌کند، گنجینه­‌ای که شامل بزرگان شعر و ادب است. از این میان می­‌توان افرادی همچون قدور العلامی والمغراوی والشیخ النجار وبن سلیمان وبن مسایب والمصمودی نام برد.

وی آشکارانه بیان کرد که العنقا واژگان را ساده کرده و کلمات مبهم را تغییر داده و آنها را از کاخ‌ها وخانه‌­های بزرگ خارج کرده و به سوی قهوه­‌خانه­‌های محله­‌ی قصبه روانه کرده است. همچنین ابزارهای موسیقی جدیدی را مانند  ماندول، بانجو، گیتار و آکارئدون بکار برد. وی تأکید می‌­کند که العنقا، که لقب پدر و رئیس ترانه‌­های مردمی را به خود اختصاص داده است، علیه متن، انقلابی را برپا کرد بدین صورت که شنیدن شعری در مدح پیامبر(ص) و قصیده­ای در یک مراسم امری ممکن شد. بر اساس نظر براشد ترانه­‌های مردمی عکس‌العملی بود در مقابل انزوایی که از جانب حکومت وقت در بین مردم الجزائر و پایتخت نشین‌­ها رواج یافت.

در آغوش مردم

فتحیه بورونیه که یک روزنامه‌­نگار است تأکید می­‌کند که منظور از ترانه­‌ی مردمی همان آوازی است که در محله‌­های مردمی و قهوه­‌خانه­‌ها به وجود آمده است.  وی برای نمونه به قهوه‌­خانه­‌ی مشهور ملاکوف در پایتخت الجزائر اشاره می­‌کند. قهوه­‌خانه­‌ای که در دهه­‌های پنجاه و شصت محلّ گردهمایی بزرگان آوازهای مردمی بود.

او افزود  که در یک دور‌‌‌ه‌­ای پس از استقلال در این قهوه­‌خانه و دیگر قهوه‌­خانه‌­ها مردم طرفداران باشگاه‌­های فوتبال محلی و مجاهدین انقلاب با همدیگر همزیستی داشتند و همه­‌ی آنها برای شنیدن سروده‌ای درباره­‌ی ژرفای زندگی مردم در این قهوه­‌خانه رفت و آمد می­‌کردند.

 و به خاطر محبوبیت فراگیر هنرمندان مردمی مراسم تشییع جنازه­‌های بزرگان این دسته از هنرمندان از مهمترین مراسم­‌های تشییع کشورها به شمار می‌­آید، که حتی سیاستمداران هم یارای رقابت با این مراسم عظیم را ندارند.هنرمندانی مردمی ارتباط محکمی با اقشار ساده­ و عامّه­‌ی جامعه دارند، چرا که این هنرمندان با این مردم با زبانی سخن می­‌گویند که برایشان قابل فهم است یعنی زبان فقر و زبان دل.

خیره بوعمره روزنامه­‌نگار معروفی که در زمینه­‌ی مسائل فرهنگی تخصص دارد معتقد است که ترانه‌­های مردمی در همه­‌ی دهه­‌ها نقشی مهم در حمایت از فرهنگ الجزائر و توجیه شیوه‌­های رفتاری افراد داشته است، چه این رفتارها از نوع توجه و بزرگداشت باشد و چه از نوع اعتراض و نفرت. وی بیان کرد که مقبولیت و محبوبیتی که این ترانه‌­های مردمی دارند به سبب دعوت به محترم شمردن و با ارزش دانستن آداب و رسوم  و ترک گناهان است.

بوعمره بر این باور است که ترانه­‌های مردمی براساس ارتباطشان با جامعه یک نوعی از آفرینش خودجوشانه و ساده است که از وجدانی مشترک بین تمام افراد جامعه سرچشمه می‌­گیرد و بخش زیادی از میراث فرهنگی و اخلاقی مردم را در گذر زمان دربرمی‌­گیرد.

منبع: اختصاصی «راه‌نوا»